تولید کشمش و رنجی که هرگز گنج نمی‌شود

در سال‌های اخیر، غبار مشکلات بر این تاکستان‌های دیرینه نشسته است. قیمت پایین، واسطه‌هایی که سود اصلی را می‌برند، کمبود حمایت و تغییرات اقلیمی، همچنان سایه‌ای بر تلاش کشاورزان انداخته، اما امید به روزهای بهتر در دل‌شان زنده است.

با گرم‌تر شدن هوا، تاک‌ها جان دوباره می‌گیرند و ریشه‌هایشان در دل خاک، نوید سالی تازه را می‌دهند. کشاورزان با دقت شاخه‌های خشک را هرس می‌کنند، چشم به آسمان دارند و دل به زمین، به امید آن که امسال محصولی پربارتر نصیب‌شان شود. اما در کنار همه این تلاش‌ها، نگرانی‌ها همچنان باقی است. نبود حمایت‌های کافی، نوسانات قیمت و دست واسطه‌ها، کار را برای تولیدکنندگان سخت‌تر کرده است.

با این‌حال، کشاورزان این دیار که سال‌ها است با انگور و تاکستان خو گرفته‌اند، دست از تلاش نمی‌کشند. اینجا هر خوشه انگور، حاصل ماه‌ها زحمت و امید است. خانواده‌ها از دیرباز با این محصول روزگار گذرانده‌اند و اقتصاد بسیاری از روستاها به همین تاکستان‌ها گره خورده است. از هرس تاک‌ها در بهار تا برداشت در تابستان و خشک‌ کردن خوشه‌ها در سایه‌سار باغ‌ها، تمام مراحل با عشق و صبر انجام می‌شود، اما همچنان چشم امیدشان به حمایت‌هایی است که بتواند زنجیره تولید را پایدارتر کند.

در این میان، ابهر و خرم‌دره به‌عنوان قطب تولید کشمش استان زنجان شناخته می‌شوند. این مناطق با داشتن تاکستان‌های گسترده و شرایط اقلیمی مناسب، سالانه بخش زیادی از کشمش کشور را تأمین می‌کنند. کارگاه‌های سنتی و صنعتی در این شهرها، کشمش را پس از فرآوری، روانه بازارهای داخلی و حتی صادراتی می‌کنند. با این‌حال، نبود زیرساخت‌های مناسب برای بسته‌بندی و فروش مستقیم، باعث شده کشاورزان نتوانند سود واقعی زحمات‌شان را ببرند. با حمایت‌های بیشتر، این دیار می‌تواند جایگاه خود را در صنعت کشمش ایران بیش از پیش تقویت کند و کشاورزانش را به آینده‌ای روشن‌تر امیدوار سازد.

با فرارسیدن فصل فروش، کشاورزان ابهر و خرم‌دره با امید راهی بازار می‌شوند، اما قیمت پایین کشمش تیزابی و نبود خریداران کافی، دل‌هایشان را پر از نگرانی کرده است. محصولی که با زحمت فراوان و هزینه‌های بالا تولید شده، به قیمتی عرضه می‌شود که نه‌ تنها سودی برای کشاورز ندارد، بلکه گاهی هزینه‌های تولید را هم پوشش نمی‌دهد. دلالان و واسطه‌ها که سهم اصلی بازار را در اختیار دارند، کشمش را با نرخ پایین از تولیدکننده می‌خرند و با قیمت چند برابری به بازار عرضه می‌کنند، در حالی‌که کشاورز که بیشترین زحمات را کشیده، کمترین سهم را از سود می‌برد.

در کنار این مشکلات، نبود بازارهای پایدار و عدم حمایت کافی از صادرات، وضعیت را دشوارتر کرده است. بسیاری از کشاورزان مجبور می‌شوند محصول خود را در انبارها نگه دارند، به امید آنکه قیمت بهبود یابد، اما این انتظار همیشه نتیجه‌بخش نیست. هزینه‌های نگهداری و افت کیفیت محصول در طول زمان، فشار مضاعفی به تولیدکنندگان وارد می‌کند. اگر برنامه‌ریزی بهتری برای بازار فروش و صادرات وجود داشته باشد، می‌توان کشمش تیزابی این منطقه را به جایگاه واقعی خود رساند و از هدررفتن زحمات کشاورزان جلوگیری کرد.

مهم‌ترین مشکلات تولیدکنندگان تیزآب در ابهر و خرم‌دره کاهش قیمت و حضور واسطه‌ها

یکی از مهم‌ترین مشکلات کشاورزان، کاهش شدید قیمت خرید کشمش تیزابی در سال‌های اخیر است. این کاهش باعث شده تا بسیاری از تولیدکنندگان سود چندانی از فروش محصولات خود نداشته باشند. علاوه بر این، حضور دلالان و واسطه‌ها در بازار باعث شده که کشاورزان محصول خود را با قیمت پایین بفروشند، در حالی که قیمت نهایی برای مصرف‌کننده افزایش می‌یابد.

کمبود صنایع تبدیلی و فرآوری

نبود واحدهای فرآوری در منطقه، کشاورزان را مجبور کرده تا محصولات خود را به‌صورت خام و با قیمت پایین بفروشند. در صورت وجود صنایع تبدیلی، کشمش با ارزش افزوده بالاتری به بازار عرضه شده و سود بیشتری نصیب تولیدکنندگان می‌شود. عدم سرمایه‌گذاری کافی در این بخش یکی از موانع اصلی توسعه صنعت کشمش در منطقه است.

 مشکلات آب و خشکسالی

کاهش منابع آبی و خشکسالی‌های مداوم، یکی دیگر از معضلات اساسی تولیدکنندگان انگور است. بسیاری از باغات انگور با کمبود آب مواجه هستند که این امر باعث کاهش کیفیت و کمیت محصول می‌شود. هزینه بالای اجرای سیستم‌های آبیاری مدرن نیز یکی از موانع اصلی برای بهینه‌سازی مصرف آب است.

در برخی سال‌ها، مواد تیزابی بی‌کیفیت یا غیراستاندارد به کشاورزان عرضه شده است. این مسئله باعث کاهش کیفیت کشمش تولیدی، افزایش ضایعات و در نهایت کاهش درآمد تولیدکنندگان شده است.

پای درد دل کشاورزان

در همین رابطه علی رضایی، کشاورز اهل خرم‌دره در گفت‌وگو با خبرنگار نکستونز، می‌گوید: کاش می‌دانستید چقدر سخت است که یک سال زحمت بکشی، باغت را با امید آب بدهی، هرس کنی، عرق بریزی و بعد که زمان فروش می‌رسد، دست خالی بمانی. انگورهای ما طلاست، اما وقتی نوبت فروش می‌شود، آن را به نازل‌ترین قیمت از ما می‌خرند. دلال‌ها همه‌چیز را به نفع خودشان تمام می‌کنند و ما فقط نگاه می‌کنیم.

وی توضیح می‌دهد: اگر کارخانه‌های فرآوری در منطقه بود، اگر می‌توانستیم کشمش را خودمان بسته‌بندی کنیم، مجبور نبودیم محصولمان را با این قیمت ناچیز بفروشیم. اما حالا چه؟ باید به همان قیمتی که می‌گویند، راضی شویم.

او با بیان اینکه وضعیت آب هم که هر سال بدتر می‌شود. چاه‌ها کم‌آب شده‌اند، قنات‌هایی که روزی حیات ما را تأمین می‌کردند، حالا خشک شده‌اند می‌گویند: از سیستم‌های جدید آبیاری استفاده کنیم، اما هزینه‌هایش سر به فلک می‌کشد. مگر ما چقدر درآمد داریم که بتوانیم این کار را بکنیم؟

محمدتقی صالحی کشاورز اهل ابهر نیز در گفت‌وگو با خبرنگار نکستونز، می‌گوید: من ۴۰ سال است که کشاورزی می‌کنم. زمانی که بچه بودم، پدرم می‌گفت زمین را که دوست داشته باشی، زمین هم تو را دوست خواهد داشت. اما حالا انگار زمین دیگر به ما روی خوش نشان نمی‌دهد. انگورهای ما هنوز هم باکیفیت‌اند، اما وقتی مواد تیزابی نامرغوب به ما می‌دهند، کیفیت کشمش خراب می‌شود. وقتی محصول بد شود، مشتری هم کم می‌شود و ما بیشتر ضرر می‌کنیم.

وی ادامه می‌دهد: ما عاشق این زمین‌ها هستیم. نمی‌خواهیم کارمان را رها کنیم. اما تا کی؟ وقتی درآمدمان کمتر از هزینه‌های زندگی‌مان است، چطور می‌توانیم ادامه دهیم؟ جوان‌های ما دیگر نمی‌خواهند کشاورزی کنند. می‌گویند آینده‌ای ندارد. حق دارند، چون ما داریم می‌بینیم که چطور هر سال سخت‌تر از قبل می‌شود.

او تاکید می‌کند: ما چیزی جز حمایت نمی‌خواهیم. اگر دولت به ما وام بدهد، اگر بازار بهتری برای فروش محصول ما پیدا شود، اگر نگذارند دلال‌ها سود ما را بخورند، ما دوباره با امید کار می‌کنیم. اما اگر همین‌طور ادامه پیدا کند، شاید روزی برسد که تاکستان‌ها خشک شوند و کسی دیگر در این زمین‌ها قدم نزند.

در رابطه با پیگیری‌های انجام شده برای حل این مشکل نیز  نماینده مردم ابهر،خرم‌دره و سلطانیه در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار نکستونز، با بیان اینکه حدود ۵ ماه از زمان تولید کشمش توسط کشاورزان استان‌های زنجان، همدان و قزوین گذشته است، می‌گوید: متأسفانه سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی برای حمایت از کشاورزان تا به امروز مؤثر نبوده و نتوانسته نتیجه مورد قبول جامعه کشاورزی و تولیدکنندگان کشمش را به همراه داشته باشد. 

منصور علیمردانی با اشاره به پیگیری‌های چند ماهه برای حل مشکل فروش کشمش کشاورزان و گره‌گشایی از کار آنان، توضیح داد: علی‌رغم اینکه قیمت جهانی کشمش در محدوده ۲.۱۴ تا ۳.۹ دلار است، خرید این محصول در کشور ما به قیمت‌های ناعادلانه‌ای صورت می‌گرفت که مورد اعتراض کشاورزان و نمایندگان مجلس بود. 

وی با اشاره به برگزاری نشستی با رئیس سازمان تعاون روستایی، ادامه می‌دهد: وی دستور خرید حمایتی کشمش را توسط شرکت‌های تعاون روستایی سراسر کشور ابلاغ کردند. همچنین وزیر جهاد کشاورزی، نیز تأکید کردند که تعاون روستایی به وظیفه ذاتی خود عمل کند و برای حمایت از کشاورزان، اقدام به خرید حمایتی کشمش کند.

راهکارها و پیشنهادات

مشکلات کشاورزان این منطقه قابل‌حل است، اگر مسئولان و تصمیم‌گیران به این بخش توجه کنند. از مهم‌ترین راهکارهای حل این مشکل می‌توان به ایجاد بازارهای مستقیم برای فروش کشمش است تا کشاورزان محصولشان را بدون واسطه به مشتریان واقعی برسانند همچنین حمایت از احداث کارخانه‌های فرآوری و بسته‌بندی در منطقه نیز از دیگر راهکارهاست تا کشمش با ارزش افزوده بیشتری عرضه شود. 

 تأمین مواد تیزابی استاندارد و نظارت بر کیفیت آن‌ها نیز از دیگر راهکارهاست تا کشمش تولیدشده، مرغوبیت خود را از دست ندهد. همچنین ارائه تسهیلات برای اجرای سیستم‌های آبیاری مدرن نیز پاره‌ای برای حل بحران آب است تا کشاورزان بتوانند با کمترین آب، بیشترین محصول را تولید کنند.

اما در کنار همه موارد یاد شده شاید حمایت از صادرات کشمش و ایجاد بازارهای خارجی پایدار یکی از بهترین راه‌ها برای حمایت از کشاورزان است تا آنان بتوانند محصول خود را با قیمت مناسب‌تری بفروشند.

سخن پایانی اینکه، ابهر و خرم‌دره هنوز هم می‌توانند قلب تپنده تولید کشمش کشور باشند، اما کشاورزان نیاز به حمایت دارند. آنان همه عمر خود را در این تاکستان‌ها سپری کرده‌اند و چشم امیدشان به مسئولانی است که می‌توانند آینده این صنعت را نجات دهند. اگر مشکلات حل شود، این باغ‌ها زنده می‌مانند، چشمان کشاورزان پر از امید می‌شود و انگورهای طلایی این منطقه، دوباره ارزش واقعی خود را پیدا می‌کنند. اما اگر این روند ادامه یابد، شاید روزی برسد که دیگر کسی از تاکستان‌های ابهر و خرم‌دره، به‌عنوان قطب کشمش ایران یاد نکند.

پایان خبر نکستونز