کتاب «ابنیه سنتی قم» رونمایی شد

امین مقومی، سرپرست سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور، حجت‌الاسلام عباسعلی باباگل‌زاده سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی استان قم، علیرضا خاکی مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) و روح‌الله مقدم معاون امور جوانان اداره‌کل ورزش و جوانان قم از جمله مسئولان حاضر در این مراسم بودند.

خانه‌های تاریخی قم در معرض تخریب و نابودی هستند

علی اکبر غلامی تابش، پژوهشگر و نویسنده کتاب «ابنیه سنتی قم» در ابتدا به مهمانان حاضر در مراسم خیرمقدم گفت و اظهار کرد: در این کتاب تلاش شده آثار تاریخی شهر قم را ثبت، معرفی و تحلیل کنیم.

وی تصریح کرد: در این دفتر که اولین بخش از این مجموعه است، به معرفی خانه‌های ارزشمند بازمانده از دوره قاجار در شهر قم پرداختیم و این خانه‌ها را با خانه‌های تاریخی شهرهای کاشان و یزد مقایسه کردیم تا از این رهگذر، درک بهتری از این بناهای ارزشمند حاصل شود.

این نویسنده و پژوهشگر اضافه کرد: خانه‌هایی که در دوره قاجار در شهر قم بنا شدند، نقش چشمگیری در این توسعه و تحول ایفا کردند اما متأسفانه این خانه‌ها و معماری هنرمندانه آن‌ها مورد غفلت واقع شده است.

غلامی تابش افزود: در دوره معاصر نوشتن درباره معماری ایران در میان مستشرقان مرسوم شد اما وصف بناهای یادمانی و عام‌المنفعه در این آثار چنان برجسته می‌شد که جایی برای خانه‌های تاریخی نمی‌ماند و اگر ذکری به میان می‌آمد، آن‌قدر ناچیز بود که به چشم نمی‌آمد. همچنین تحولات سده گذشته  موجب شد خانه های تاریخی شهر قم به شدت در معرض تخریب و نابودی قرار گیرند.

مؤلف کتاب «ابنیه سنتی قم» عنوان کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد تاکنون مطالعات چندانی درباره این خانه‌ها صورت نگرفته و از طریق منابع موجود نمی‌توان شناخت جامعی درباره آن‌ها بدست آورد.  

وی افزود: تلاش کردیم سندی درخور شهر قم و معماری فاخر آن در اختیار پژوهشگران قرار دهیم تا ابنیه این شهر از قید گمنامی رها شوند و آن‌گونه که شایسته است ارزش تاریخی و ظرایف هنری آن‌ها معرفی و شناخته شود.

غلامی تابش تصریح کرد: در بخش نخست کتاب حاضر، به تفصیل درباره تاریخ و سیر تحول دوره قاجار و شهر قم سخن رفته و بخش دوم، به معرفی و بررسی بناهای تاریخی این شهر اختصاص یافته است.  

وی ادامه داد: همچنین به جایگاه قم در سفرنامه سیاحان و نظرات آنان درباره شهر قم پرداخته شده و تصاویر قدیمی از حرم مطهر، میدان آستانه، بافت تاریخی و خانه‌های متعلق به عصر قاجار در این کتاب مورد توجه قرار گرفته است.

‌مؤلف کتاب «ابنیه سنتی قم» همچنین به خانه‌هایی که در این کتاب به آن‌ها پرداخته شده اشاره کرد و گفت: خانه شاکری، خانه آیت‌الله العظمی بروجردی، خانه حاج شیخ عبدالکریم‌ حائری یزدی، خانه حاج علی خان زند، خانه حاج قلی خان زند، خانه سید صادق روحانی، خانه حاج باقر روحانی، خانه دو بادگیر (نیازمند)، خانه شیرازی، خانه علامه راد، خانه توکلی، خانه آیت‌الله فیض، خانه رهبری، خانه حلاج‌زاده، خانه لاجوردی، خانه منادی، خانه حاج ملاحسین مولوی قمی، خانه یزدان‌پناه، خانه سلامت و خانه نجاتی در این کتاب معرفی و بنای آن‌ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

غلامی تابش با بیان اینکه پژوهش‌های مربوط به تدوین این کتاب از سال ۱۳۹۷ کلید خورد و دو سال بعد به اتمام رسید، بیان کرد: دفاتر بعدی این کتاب نیز گردآوری و تدوین شده و امیدواریم با حمایت مسئولان و نهادهای فرهنگی به چاپ برسد.  

انتقاد از آپارتمان‌سازی در بافت تاریخی شهر قم

سخنران بعدی این مراسم، مصطفی سعادت طلب عضو هیئت علمی دانشگاه قم با قدردانی از تلاش‌های علی اکبر غلامی تابش نویسنده کتاب «ابنیه سنتی قم» که پژوهش خود را به بناهای سنتی و خانه‌های تاریخی قم اختصاص داده است، گفت: خانه‌های تاریخی قم بسیار مظلوم واقع شده‌اند در حالی که خانه‌های سنتی مهمترین کاربری هر شهری محسوب می‌شوند.

وی همچنین به دو اتفاق مهم بافت تاریخی و طرح تفصیلی شهر قم اشاره کرد و افزود: شهر قم را می‌توانیم به دو قسمت کل شهر که حدود ۱۳ هزار هکتار است و قلب آن، یعنی بافت تاریخی شهر تقسیم کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه قم با ابراز تأسف از بی‌توجهی به بافت تاریخی و خانه‌های قدیمی ارزشمند قم، گفت: هنوز هم خانه‌های باارزش تاریخی زیادی در قم داریم که مورد بی‌توجهی واقع شده‌اند.

سعادت‌طلب با بیان اینکه تیمچه بزرگ بازار شهر قم شاید بهترین و ارزنده‌ترین اثر تاریخی شهر قم باشد، اعلام کرد: حدود چهار پنج سال قبل قرار بود خط دوم متروی قم از زیر تیمچه قم عبور کند که خوشبختانه با واکنش نخبگان و دلسوزان شهر قم این اتفاق نیفتاد.

وی ادامه داد: متأسفانه مدیریت شهری در اقدامی عجیب شش ماه در مقابل انتقادات مقاومت کرد در حالی که عبور خط دوم متروی قم از زیر تیمچه خلاف مصوبه شورای عالی ترافیک بود.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه خانه‌های شهر قم در گذشته تک‌خانواری و ویلایی بوده است، افزود: در طرح جامع شهر قم در سال ۱۳۸۶ مصوب شد که ۴۰ درصد شهر قم خانه‌های ویلایی و تک خانواری باشد اما در طرح تفصیلی این عدد به صفر رسید که با تلاش‌های انجام شده، ۴ درصد احیا شد.

سعادت‌طلب همچنین از صدور مجوز آپارتمان‌سازی در بافت تاریخی شهر قم انتقاد کرد و گفت: بر اساس مصوبات قانونی، ضوابط ساخت‌وساز در محدوده مسکونی تک خانواری و چند خانواری شامل بافت تاریخی نمی‌شود در حالی که شهرداری هیچ توجهی به این موضوع نمی‌کند. بر اساس طرح تفصیلی، آپارتمان‌سازی در داخل بافت تاریخی شهر ممنوع است اما متأسفانه این اتفاق غیر قانونی افتاده و مجوز ساخت صادر می‌شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه همچنین به معرفی دو خانه تاریخی مرمت‌شده «صابری» و «شریعت» در شهر قم پرداخت و عنوان کرد: مرمت و احیای این دو خانه تاریخی به همت استاد رضا عزتی و استاد رضا حسینی از معماران قدیمی قم اجرا شده است.

سعادت‌طلب همچنین به ساختارهای اجتماعی و زندگی در خانه‌های تاریخی اشاره کرد و گفت: ما خانه‌های تاریخی را برای تبدیل کردن موزه نمی‌خواهیم، بلکه آن‌ها را برای زندگی می‌خواهیم. بسیاری از مردم قم خواهان خانه‌های ویلایی هستند در حالی که عده‌ای با بزرگ‌نمایی می‌گویند مردم آپارتمان می‌خواهند.

وی با بیان اینکه زندگی در خانه‌های تاریخی جریان پیدا می‌کند، اظهار کرد: هدف ما از احیای بافت تاریخی، تقویت سبک زندگی و زنده‌کردن فرهنگ‌وتمدن است نه جدال برای ابنیه و کالا.  

ضرورت معرفی محورهای تاریخی و فرهنگی قم به گردشگران

همچنین علیرضا خاکی، مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم حضرت معصومه(س) در ابتدای سخنان خود یاد استاد «حسن معمار قمی» معمار تیمچه قم را گرامیداشت و بیان کرد: این معمار قمی نقش مهمی در حفظ و توسعه معماری اسلامی ایرانی داشت و معماری او در بناهایی نظیر مسجد سپه‌سالار تهران، مجلس شورای ملی، ایوان آیینه، تیمچه قم و امامزاده شاه حمزه(ع) بی‌نظیر است.

وی به محورهای فرهنگی تاریخی شهر قم اشاره کرد و گفت: سازمان بهسازی اطراف حرم در سال ۱۳۹۵، موضوع احیای بافت فرسوده و شناسایی محورهای فرهنگی تاریخی شهر قم را با رویکرد اقتصادی محرک توسعه بافت در دستور کار قرار داد.

وی افزود: به‌منظور ساماندهی بافت‌های پیرامون حرم و شناسایی ابعاد مختلف فرهنگی شهر قم پروژه محور فرهنگی تاریخی را در ۶ کیلومتر در ۱۷ محله تاریخی شهر قم با کف‌سازی، جداره‌سازی و بهسازی، کامل کردیم.

خاکی اعلام کرد: محور فرهنگی قم از حرم مطهر حضرت معصومه(س) آغاز می‌شود و در مسیرهای گذر خان، چهارمردان، گذر سید حسن، بیت النور، میدان میر، آب‌انبار لب چال، شاهزاده حمزه(ع)، پامنار، درخت پیر و چهل اختران به طول ۴ کیلومتر ادامه پیدا کرد و با هدف معرفی ظرفیت‌های فرهنگی تاریخی شهر قم و ایجاد بستر حضور زائر در بافت اجرا شد. همچنین گذر پنج‌علی، گذر جدا، گذر قلعه، باغ پنبه، بازار کهنه نیز به‌عنوان محور فرعی به طول ۲ کیلومتر بهسازی شده است.

مدیرعامل سازمان بهسازی و نوسازی اطراف حرم حضرت معصومه(س) با بیان اینکه عمده عناصر ارزشمند خانه‌های سنتی در بافت تاریخی شهر قم قرار دارد، بیان کرد: در سالیان متمادی به دلیل توسعه شوارع و معابر و احداث پروژه‌هایی نظیر طرح حرم جمکران، بخش‌ مهم و ارزشمندی از بافت تاریخی شهر قم تخریب شد و از بین رفت.  

 خاکی همچنین بر لزوم استفاده از ظرفیت حضور ۲۰ میلیون گردشگر در شهر قم تأکید کرد و گفت: باید تلاش کنیم که زائران و گردشگران در بافت تاریخی شهر قم حضور پیدا کنند و این موضوع می‌تواند باعث افزایش زمان ماندگاری گردشگران در قم شود.

وی با تأکید بر اینکه قم شهر تاریخی است و جنبه‌های مختلف این شهر باید معرفی شود، افزود: ما بهتر از تیمچه قم در جایی نداریم اما من ندیدم که بناهای قم را در نشریات شهرسازی و میراث فرهنگی معرفی کنند.

معرفی خانه‌های ارزشمند قاجاری در کتاب «ابنیه سنتی قم»  

همچنین حمیدرضا خوئی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در سخنانی با ابراز خرسندی از چاپ کتاب «ابنیه سنتی قم»، اظهار کرد: بنده از انتشار این کتاب بسیار خوشحال شدم چراکه معماری قم در همه این سال‌ها مهجور مانده و این اثر اولین کتابی است که به صورت تخصصی به خانه‌های تاریخی قم پرداخته است.  

وی ادامه داد: قمی‌ها و کسانی که به فرهنگ قم علاقه‌مندند باید قدردان مؤلف کتاب «ابنیه سنتی قم» باشند که با انتشار این کتاب، خانه‌های ارزشمند دوره قاجار را معرفی کرده است.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه پژوهش‌های حوزه معماری ایران باید متمرکز بر آثار تاریخی باشد نه آثار معماری، گفت: هرچه مستندات مربوط به آثار تاریخی را مفصل‌تر و مطالب را فربه‌تر کنیم، امکان شناخت بیشتری فراهم می‌شود.

خوئی همچنین در بخش دیگری از سخنان خود به ویژگی‌های متمایز معماری خانه‌های تاریخی در شهر قم پرداخت و اعلام کرد: در بخشی از این خانه‌ها شاهد وجود «بالاخانه‌ها» هستیم که با معبر و فضای بیرونی پیوند دارند، در حالی که در بافت تاریخی اصفهان و یزد کمتر چنین چیزی دیده می‌شود.

وی افزود: در خانه‌های تاریخی قم خیلی با ایوان به صورت جدی روبه‌رو نیستیم و فضای نیم‌باز به شکل رواق‌هایی که مقابل اتاق‌ها می‌چرخند، قرار می‌گیرد. شهر قم و خانه‌های سنتی این شهر معماری بسیار ارزشمندی دارد و باید پژوهش‌های بیشتری در رابطه با آنها صورت بگیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی همچنین به تشابه فضای زیرزمین در خانه‌های تاریخی قم و تهران اشاره کرد و گفت: در خانه‌های تاریخی قم نیز زیرزمین‌هایی بلند با پله کم دیده می‌شود که نشان می‌دهد پیوند فضای زیرزمین با حیاط بیشتر است، فضای زیرزمین در این بناها خیلی مهم هستند و بیانگر این مطلب است که اهل خانه اوقات زیادی از سال را در آنجا سکونت داشتند.

تجلیل از مرمتگران بناهای تاریخی قم

در بخش پایانی این مراسم از «رضا عزتی‌پور» و «سید رضا حسینی» استادکاران ماهر در حوزه مرمت بناهای تاریخی قم، «حسن صابری» و «قاسم شریعت‌نیا» از تلاشگران بخش مرمت و احیای خانه‌های تاریخی، «محمد صمدی»، «ابوالفضل نوروزی»، «امیرحسین زارعی»، «محمدرضا گنجی» و «وحید صمدی» از فعالان مؤسسه سفیران میراث ماندگار دیار کریمه تجلیل و قدردانی شد.

همچنین از «نرگس کریمی»، «فاطمه جواهری» و «امید حسن ولی‌زاده» به عنوان برگزیدگان مسابقه عکاسی از بناهای تاریخی و «محسن گلریز» و «علی رئوفی»، دو برگزیده مسابقه اسکیس از بناهای تاریخی قم تقدیر شد.

پایان خبر نکستونز