شرایط بهزیستی برای فرزند خواندگی

فرزندخواندگی مسیری پرامید است که به کودکان نیازمند، خانه ای گرم و به متقاضیان، تجربه شیرین پدر یا مادر شدن را هدیه می دهد. سازمان بهزیستی با تعیین شرایط بهزیستی برای فرزند خواندگی، این فرآیند را تسهیل کرده و اطمینان می دهد که کودکان در بهترین محیط ممکن رشد کنند. این راهنمای جامع، تمامی ابعاد حقوقی، اداری و مالی این فرآیند را روشن می سازد.

قدم گذاشتن در مسیر فرزندپذیری، تصمیمی بزرگ و سرشار از عشق و مسئولیت است. بسیاری از خانواده ها و افراد با قلبی گشوده، آرزوی داشتن فرزندی را در سر می پرورانند و به دنبال راهی برای پیوستن به جمع خانواده های فرزندپذیر هستند. در این میان، سازمان بهزیستی کشور نقش محوری و حیاتی ایفا می کند و با وضع قوانین و ضوابط مشخص، تلاش دارد تا بهترین تطابق ممکن بین کودکان نیازمند سرپرست و متقاضیان واجد شرایط را برقرار سازد. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع و به روز برای سال 1404، تمامی جوانب شرایط بهزیستی برای فرزند خواندگی، مراحل اداری، مدارک مورد نیاز و جزئیات مربوط به سامانه ثبت نام را تشریح می کند تا متقاضیان با آگاهی کامل و بدون ابهام، این سفر معنوی را آغاز کنند. این متن نه تنها به سوالات رایج پاسخ می دهد، بلکه با زبانی دلسوزانه و روایت محور، خواننده را در این تجربه همراهی می کند و تصویری روشن از مسیری که در پیش دارند، ارائه می دهد.

1. فرزند خواندگی چیست؟ تعریفی از یک پیوند مقدس

فرزندخواندگی بیش از یک اقدام حقوقی صرف، یک پیوند عمیق عاطفی است که زندگی کودک و خانواده پذیرنده را برای همیشه دگرگون می سازد. در واقع، این فرآیند فرصتی است برای خلق یک خانواده جدید، جایی که عشق و محبت جای خالی گذشته را پر می کند و آینده ای روشن تر برای کودک رقم می خورد. از منظر قانونی، فرزندخواندگی به معنای اعطای سرپرستی کودکان بی سرپرست یا بدسرپرست تحت نظارت سازمان بهزیستی به خانواده هایی است که بر اساس قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست، واجد شرایط شناخته می شوند. در این مسیر، هدف اصلی تضمین آینده ای روشن و پر از محبت برای کودکانی است که به دلایل مختلف از حمایت والدین طبیعی خود محروم مانده اند.

1.1. تفاوت های حقوقی: فرزندخواندگی و سرپرستی

در زبان حقوقی و عرفی، مفاهیم فرزندخواندگی و سرپرستی گاهی به جای یکدیگر به کار می روند، اما تفاوت های ظریفی میان آنها وجود دارد که آگاهی از آنها ضروری است. واژه فرزندخواندگی معمولاً برای اشاره به فرآیندی جامع به کار می رود که در آن کودک به طور کامل و برای همیشه به یک خانواده جدید سپرده می شود و در بسیاری از جنبه ها، حقوق و تکالیف او مشابه فرزندان طبیعی خانواده می گردد؛ از جمله ثبت در شناسنامه و برخورداری از مزایای قانونی. از سوی دیگر، سرپرستی می تواند مفهوم گسترده تری داشته باشد و شامل مراقبت های موقت یا دائمی از کودک بدون لزوماً ایجاد تمامی حقوق و تکالیف فرزندخواندگی کامل باشد. قانون ایران با تاکید بر منافع عالیه کودک، این تفاوت ها را به دقت تبیین کرده و سازمان بهزیستی مسئول نظارت بر اجرای صحیح آن است تا بهترین تصمیم برای آینده کودک اتخاذ شود.

1.2. انواع کودکان مشمول فرزندخواندگی: چه کسانی در انتظار خانواده هستند؟

کودکانی که می توانند به فرزندخواندگی پذیرفته شوند، معمولاً شامل دو دسته اصلی هستند: کودکان بی سرپرست و کودکان بدسرپرست. کودکان بی سرپرست آنهایی هستند که هیچ یک از والدین یا جد پدری شان شناخته شده نیستند، یا والدین و جد پدری آنها در قید حیات نیستند. این کودکان اغلب در شیرخوارگاه ها و مراکز نگهداری بهزیستی زندگی می کنند. کودکان بدسرپرست نیز کودکانی هستند که والدین یا جد پدری آنها صلاحیت لازم برای نگهداری و تربیتشان را ندارند و دادگاه، پس از بررسی های لازم، سرپرستی آنها را به سازمان بهزیستی واگذار کرده است. این کودکان با تایید مراجع قضایی در اختیار سازمان بهزیستی قرار می گیرند تا پس از طی مراحل قانونی، به خانواده های واجد شرایط سپرده شوند و طعم زندگی در یک کانون گرم خانوادگی را بچشند.

2. متقاضیان فرزند خواندگی: چه کسانی می توانند این مسیر را آغاز کنند؟

دایره متقاضیان فرزند خواندگی از بهزیستی گسترده است و شامل گروه های مختلفی می شود که هر یک با امید و انتظارات خود به این سازمان مراجعه می کنند. قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، شرایط مشخصی را برای هر گروه تعیین کرده است تا اطمینان حاصل شود که کودکان در محیطی امن و مناسب رشد خواهند کرد و متقاضیان نیز با آگاهی کامل از مسئولیت ها، این مسیر را انتخاب می کنند.

2.1. زوجین فاقد فرزند: اولویت در فرزندپذیری

زوجینی که سال هاست ازدواج کرده اند و طعم داشتن فرزند را نچشیده اند، اغلب اولین گروهی هستند که به سمت فرزندخواندگی گرایش پیدا می کنند. دلتنگی برای آغوش کشیدن یک کودک، آنها را به این مسیر مقدس سوق می دهد. برای این عزیزان، شرایط بهزیستی برای فرزند خواندگی معمولاً با اولویت بیشتری در نظر گرفته می شود:

• گذشت حداقل پنج سال تمام از تاریخ ازدواج و عدم فرزندآوری در طول این مدت، از شروط اصلی است.
• حداقل سن سی سال برای یکی از زوجین، نیز جزو الزامات محسوب می شود.

یک استثنا مهم برای شرط پنج سال وجود دارد: اگر زوجین گواهی رسمی از پزشکی قانونی ارائه دهند که نشان دهنده عدم امکان فرزندآوری است، می توانند از شرط گذشت پنج سال معاف شوند. این تسهیلات برای کمک به زوجینی است که از نظر پزشکی شرایط فرزندآوری ندارند و می خواهند سریع تر به آرزوی خود برسند و طعم پدر یا مادر شدن را تجربه کنند.

2.2. زوجین دارای فرزند: قلبی وسیع برای پذیرش بیشتر

برخی خانواده ها با وجود داشتن فرزندان بیولوژیکی، فضایی از عشق و محبت در قلب خود احساس می کنند که می تواند پذیرای فرزند دیگری باشد. این خانواده ها، با تجربه ای که از تربیت فرزندان خود دارند، می توانند محیطی غنی برای رشد یک فرزندخوانده فراهم آورند. برای این گروه از متقاضیان نیز شرایط بهزیستی برای فرزند خواندگی تعیین شده است:

• حداقل سن سی سال برای یکی از زوجین.
• رعایت تناسب سنی بین فرزندان بیولوژیکی و فرزندخوانده. این به معنای آن است که تفاوت سنی منطقی بین فرزندان حفظ شود تا چالش های تربیتی به حداقل برسد و همزیستی مسالمت آمیزی برقرار شود.
• در صورتی که زوجین دارای سه فرزند بیولوژیکی باشند، معمولاً درخواست سرپرستی تنها یک کودک پذیرفته می شود، مگر در مواردی که کودکان مورد درخواست خواهر و برادر باشند تا از جدایی آن ها جلوگیری شود و پیوند خویشاوندی حفظ شود.

2.3. دختران و زنان بدون شوهر (مجرد): سرپرستی از همجنس

این گروه از متقاضیان که با آرزوی مادر شدن، به تنهایی تصمیم به فرزندپذیری گرفته اند، نیز می توانند واجد شرایط باشند. این مسیر، نمایانگر قدرت و عشق بی پایان یک زن برای هدیه دادن خانواده به کودکی است که نیازمند آن است. البته، این تصمیم با محدودیت هایی همراه است:

• حداقل سن سی سال.
• حق سرپرستی فقط برای فرزند دختر، مگر در موارد خاصی که کودک مورد نظر خویشاوند متقاضی باشد (مانند برادر یا پسر برادر، پسر خواهر یا نوه خود متقاضی). این استثنا برای حفظ پیوندهای خانوادگی در نظر گرفته شده است.
• داشتن منزل مسکونی مستقل (ملکی یا استیجاری). اگر متقاضی با اعضای خانواده زندگی می کند، وضعیت رفاهی منزل و شرایط خانواده مورد بررسی دقیق قرار می گیرد تا آسایش و امنیت کودک تضمین شود و محیط مناسبی برای رشد او فراهم آید.

تصمیم به فرزندخواندگی، گامی بزرگ در مسیر زندگی است که با عشق و امید به یک آینده مشترک، همراه می شود. سازمان بهزیستی در تمامی این مراحل کنار متقاضیان ایستاده تا این پیوند مقدس به بهترین شکل ممکن شکل گیرد و کودکان نیز به آغوش گرم یک خانواده بپیوندند.

2.4. اولویت بندی متقاضیان فرزندخواندگی در بهزیستی: چه کسی در صف جلوتر است؟

با توجه به تعداد بالای متقاضیان و محدودیت در تعداد کودکان قابل واگذاری، سازمان بهزیستی سیستمی برای اولویت بندی درخواست ها در نظر گرفته است تا عدالت و مصلحت کودک همواره رعایت شود و کودکان به سریع ترین شکل ممکن در یک خانواده مناسب جای گیرند. این اولویت ها به شرح زیر هستند:

1. زوجین بدون فرزند: این گروه معمولاً در اولویت اول قرار دارند، به خصوص اگر از نظر پزشکی نتوانند فرزندآوری داشته باشند. این اولویت بندی، پاسخی به آرزوی دیرینه این خانواده ها برای داشتن فرزند است.
2. زنان و دختران بدون شوهر: پس از زوجین بدون فرزند، این گروه در اولویت قرار می گیرند و عمدتاً برای سرپرستی فرزندان دختر واجد شرایط هستند.
3. زوجین دارای فرزند: این گروه در رده سوم اولویت قرار می گیرند و با توجه به اینکه تجربه ی فرزندپروری را دارند، می توانند به خوبی از عهده ی این مسئولیت برآیند.
4. سن متقاضیان: درخواست کنندگان کمتر از پنجاه سال سن نسبت به افرادی که پنجاه سال و بیشتر دارند، در شرایط مساوی از اولویت برخوردارند. این شرط به منظور تضمین توانایی فیزیکی و انرژی لازم برای تربیت کودک است.
5. خویشاوندی: متقاضیانی که با کودک یا نوجوان تحت سرپرستی بهزیستی رابطه خویشاوندی (نسبی یا سببی) دارند، از اولویت بالاتری برخوردار هستند. این مورد به حفظ پیوندهای خانوادگی و عاطفی کودک کمک می کند.
6. پذیرش کودکان با نیازهای ویژه: خانواده هایی که تمایل به پذیرش کودکان دارای بیماری خاص، معلولیت یا سن بالا دارند، در اولویت قرار می گیرند، زیرا تقاضا برای این کودکان کمتر است و نیاز آنها به خانواده گرم و حمایت کننده، فوری تر احساس می شود.

2.5. شرایط سرپرستی کودکان ایرانی توسط اتباع خارجی و ایرانیان مقیم خارج: قوانین خاص

سرپرستی کودکان ایرانی عمدتاً به اتباع ایران سپرده می شود که مقیم ایران هستند و می توانند ارتباط فرهنگی و زبانی مناسبی با کودک برقرار کنند. با این حال، سازمان بهزیستی برای ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز شرایطی را فراهم کرده است تا این هموطنان نیز بتوانند به آرزوی فرزندپذیری خود برسند. این متقاضیان می توانند درخواست نامه و مدارک مورد نیاز را مطابق فرم های واحد که توسط سازمان بهزیستی تنظیم شده، به سفارتخانه ها، کنسولگری ها یا دفاتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران در کشور محل اقامت خود تقدیم کنند. این دفاتر نیز پس از تایید مدارک، آن ها را برای بررسی بیشتر به وزارت امور خارجه و سپس به سازمان بهزیستی ارسال می کنند. لازم به ذکر است که زنان ایرانی که همسر خارجی دارند، نمی توانند متقاضی سرپرستی باشند، مگر اینکه همسرشان نیز تابعیت ایرانی داشته باشد و شرایط قانونی لازم را احراز کند. این تدابیر برای حفظ منافع ملی و فرهنگی کودکان ایرانی اندیشیده شده است.

3. شرایط عمومی لازم برای تمامی متقاضیان فرزند خواندگی از بهزیستی

علاوه بر شرایط اختصاصی هر گروه از متقاضیان، تمامی افرادی که به دنبال فرزندخواندگی هستند، باید یک سری شرایط عمومی را نیز احراز کنند. این شرایط به منظور تضمین سلامت، امنیت و آینده ای پایدار برای کودک فرزندخوانده طراحی شده اند و سازمان بهزیستی با دقت تمام آن ها را بررسی می کند تا اطمینان حاصل شود که هر کودک در بهترین محیط ممکن رشد خواهد کرد.

• تابعیت ایرانی و مقیم ایران بودن: اصل بر این است که متقاضیان ایرانی بوده و در ایران اقامت داشته باشند. این شرط به منظور تسهیل نظارت و پیگیری وضعیت کودک است.
• اعتقاد به یکی از ادیان رسمی کشور: این شرط مطابق با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است و به هویت فرهنگی و دینی کودک نیز توجه دارد.
• صلاحیت اخلاقی: متقاضیان باید به انجام واجبات دینی پایبند بوده و از محرمات دوری کنند. این موضوع از طریق تحقیقات محلی و مصاحبه ها بررسی می شود تا محیطی سالم برای رشد کودک فراهم آید.
• عدم محکومیت جزایی مؤثر و عدم حجر: متقاضیان نباید دارای سابقه محکومیت کیفری مؤثر و یا دچار جنون یا سفاهت (حجر) باشند. این شرط به منظور تضمین امنیت و سلامت روانی کودک است.
• سلامت جسمی و روانی: متقاضیان باید از سلامت جسمی و روانی لازم برخوردار باشند و توانایی عملی نگهداری و تربیت کودک را داشته باشند. این مورد با گواهی پزشک قانونی تایید می شود.
• عدم اعتیاد: عدم اعتیاد به مواد مخدر، روانگردان و الکل ضروری است و با آزمایش های مورد تایید بهزیستی احراز می گردد. این شرط حیاتی برای سلامت و آرامش کودک است.
• عدم ابتلا به بیماری های واگیردار یا صعب العلاج: برای حفظ سلامت کودک، متقاضیان نباید به بیماری های جدی و واگیردار مبتلا باشند که زندگی کودک را به خطر اندازد.
• تمکن مالی کافی: داشتن شغل پایدار با درآمد مکفی برای تامین هزینه های نگهداری، تربیت و تحصیل کودک و همچنین داشتن خانه مسکونی (ملکی یا استیجاری) از دیگر شرایط است. سازمان بهزیستی این توان مالی را از طریق فیش حقوقی، سند ملک، پروانه کسب و سایر مدارک بررسی می کند تا آینده اقتصادی کودک تضمین شود.
• داشتن بیمه پایه اجتماعی: متقاضیان باید دارای بیمه پایه اجتماعی باشند و متعهد شوند که کودک را نیز تحت پوشش بیمه تکمیلی قرار دهند. این امر برای دسترسی کودک به خدمات درمانی ضروری است.
• تعهد به تملیک بخشی از اموال یا حقوق به نفع کودک: سرپرست یا سرپرستان باید متعهد شوند که بخشی از اموال یا حقوق خود را (مثلاً یک سوم اموال) به نفع کودک صلح کنند یا از طریق روش های اطمینان بخش دیگر (مانند افتتاح حساب پس انداز یا بیمه آتیه) آینده مالی او را تضمین نمایند. تشخیص نوع و میزان این تعهد با دادگاه است و برای جبران عدم برخورداری کودک از ارثیه والدین طبیعی اش در نظر گرفته شده است.

4. چه کودکانی را می توان به فرزند خواندگی پذیرفت؟ (شرایط کودک)

انتخاب کودکی برای فرزندخواندگی، فرآیندی حساس و دقیق است. هر کودکی واجد شرایط فرزندخواندگی نیست و قانون برای حمایت از کودکان، شرایط دقیقی را برای سپردن آنها به سرپرستی تعیین کرده است. این شرایط اطمینان می دهند که کودک واقعاً نیازمند خانواده است و تمامی تلاش ها برای بازگشت او به خانواده طبیعی اش بی نتیجه مانده است یا والدین واقعی توانایی نگهداری از او را ندارند.

کودکانی که می توانند به فرزندخواندگی پذیرفته شوند، باید یکی از شرایط زیر را دارا باشند:

1. ناشناخته بودن والدین: امکان شناخت هیچ یک از پدر، مادر و جد پدری کودک وجود نداشته باشد. این کودکان اغلب از نوزادی در مراکز بهزیستی نگهداری می شوند.
2. فوت والدین یا جد پدری: والدین یا جد پدری کودک و وصی منصوب از سوی ولی قهری فوت کرده باشند. در این صورت، کودک هیچ سرپرست قانونی دیگری ندارد.
3. عدم مراجعه والدین: والدین یا جد پدری ظرف دو سال از تاریخ سپردن کودک به سازمان بهزیستی، برای سرپرستی او مراجعه نکرده باشند. این وضعیت نشان دهنده رها شدن کودک و عدم تمایل والدین واقعی به نگهداری از اوست.
4. عدم صلاحیت والدین: هیچ یک از پدر، مادر، جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری، صلاحیت سرپرستی کودک را نداشته باشند و دادگاه تشخیص دهد که حتی با تعیین امین یا ناظر نیز این صلاحیت حاصل نمی شود. این موارد شامل اعتیاد، سوء رفتار، یا بیماری های روانی شدید والدین است.

4.1. سن قابل فرزندخواندگی: فرصتی برای آینده بهتر

بر اساس قوانین جدید، کلیه کودکان و نوجوانان نابالغ و همچنین افراد بالغ زیر شانزده سال که به تشخیص دادگاه، عدم رشد و یا نیاز آنها به سرپرستی احراز شود، می توانند به فرزندخواندگی پذیرفته شوند. این تغییر در قانون، فرصت های بیشتری را برای کودکان بزرگ تر فراهم می کند تا طعم زندگی در یک خانواده را بچشند و از محبت و حمایت لازم برخوردار شوند. پیش از این، محدودیت سنی برای فرزندخواندگی کمتر بود، اما این تغییر، دایره کودکان واجد شرایط را گسترش داده و امید بسیاری را زنده نگه داشته است.

5. سامانه ملی فرزندپذیری بهزیستی (Adoption.behzisti.net) و نحوه ثبت نام 1404

در دنیای امروز که فناوری اطلاعات نقشی اساسی در تسهیل امور ایفا می کند، سازمان بهزیستی نیز با راه اندازی «سامانه ملی فرزندپذیری» به آدرس adoption.behzisti.net، فرآیند ثبت درخواست فرزند خواندگی را برای متقاضیان ساده تر و قابل دسترس تر کرده است. این سامانه، نقطه شروعی برای خانواده هایی است که آرزوی پذیرش فرزندی را در دل دارند و می خواهند نخستین گام های این مسیر را به صورت آنلاین و با آگاهی بردارند. ثبت نام آنلاین نه تنها زمان را کاهش می دهد، بلکه شفافیت بیشتری در مراحل اولیه ایجاد می کند.

5.1. راهنمای گام به گام ثبت نام اینترنتی فرزند خواندگی

ثبت نام در سامانه ملی فرزندپذیری بهزیستی، با دقت و رعایت مراحل زیر امکان پذیر است. این راهنما به شما کمک می کند تا گام به گام این فرآیند را به آسانی طی کنید و درخواست خود را با موفقیت ثبت نمایید:

1. ورود به سامانه: ابتدا مرورگر اینترنت خود را باز کرده و آدرس adoption.behzisti.net را وارد کنید تا به صفحه اصلی سامانه هدایت شوید.
2. مطالعه و پذیرش قوانین: در صفحه ورودی، قوانین و مقررات فرزندخواندگی بهزیستی به نمایش گذاشته می شود. مطالعه دقیق این موارد و سپس کلیک بر روی دکمه مطالعه و با اطلاع از محتوا قبول کردم الزامی است. این مرحله برای اطمینان از آگاهی کامل شما از تعهدات و حقوق است.
3. انتخاب کشور محل زندگی: در گام بعدی، باید مشخص کنید که در ایران اقامت دارید یا متقاضی از خارج از کشور هستید. این انتخاب بر اساس محل اقامت فعلی شما صورت می گیرد.
4. تعیین نوع خانواده متقاضی: در این مرحله، نوع خانواده خود را انتخاب کنید: زوجین بدون فرزند، زوجین دارای فرزند یا زن مجرد. این انتخاب، مسیر بعدی ثبت نام و بررسی شرایط اختصاصی را تعیین می کند.
5. دریافت کلمه شناسایی و رمز عبور: شماره همراه و یک رمز عبور دلخواه خود را در کادرهای مربوطه وارد کنید. این اطلاعات برای ورودهای بعدی به سامانه نیز کاربرد دارند. حتماً رمز عبور خود را به خاطر بسپارید یا در جایی امن یادداشت کنید.
6. تایید کد 4 رقمی: پس از وارد کردن شماره همراه، یک کد چهار رقمی به تلفن همراه شما پیامک می شود. این کد را در کادر مربوطه وارد کرده و تایید کنید. این مرحله برای احراز هویت شماست.
7. انتخاب استان و شهرستان: استان و شهرستان محل زندگی خود را از فهرست های موجود انتخاب کنید. این اطلاعات برای ارجاع پرونده شما به واحد استانی مربوطه استفاده می شود.
8. تکمیل اطلاعات هویتی و درآمدی: اطلاعات شخصی خود (مانند نام، نام خانوادگی، کد ملی، دین) و میزان تقریبی درآمد را وارد کنید. دقت در وارد کردن اطلاعات صحیح و کامل در این مرحله بسیار مهم است زیرا بر بررسی صلاحیت مالی شما تأثیرگذار است.
9. وارد کردن اطلاعات اقامتی و دریافت کد پیگیری: در نهایت، آدرس و کد پستی محل سکونت خود را وارد کرده و دکمه مرحله بعد را کلیک کنید. سامانه پس از اتمام مراحل، یک کد پیگیری به شما می دهد که برای پیگیری های بعدی ضروری است. این کد را در جایی امن نگهداری کنید تا در آینده بتوانید وضعیت پرونده خود را پیگیری کنید.

با طی این مراحل، درخواست اولیه شما به صورت اینترنتی ثبت می شود و می توانید منتظر بررسی های بعدی از سوی سازمان بهزیستی باشید. این فرآیند آنلاین، گام مهمی در جهت تسهیل فرزندپذیری برای متقاضیان است.

6. مدارک لازم برای تشکیل پرونده فرزند خواندگی در بهزیستی

پس از ثبت نام اولیه در سامانه ملی فرزندپذیری، متقاضیان باید مدارک لازم برای تشکیل پرونده فرزند خواندگی را به صورت دقیق و کامل آماده کنند. این مدارک برای ارزیابی جامع صلاحیت متقاضیان توسط سازمان بهزیستی و مراجع قضایی حیاتی هستند. جمع آوری دقیق و کامل این اسناد، نه تنها روند بررسی را تسریع می بخشد، بلکه اطمینان خاطر بیشتری را برای کارشناسان ایجاد می کند که شما تمامی جوانب را سنجیده اید.

مدارک مورد نیاز به شرح زیر است و توصیه می شود قبل از مراجعه حضوری یا بارگذاری آنلاین، لیستی از آنها تهیه و همه را آماده کنید:

• مدارک هویتی:
  • تصویر تمامی صفحات شناسنامه زوجین/متقاضی.
  • تصویر کارت ملی زوجین/متقاضی.
• مدارک ازدواج و سلامت باروری (برای زوجین):
  • تصویر سند ازدواج (برای زوجین).
  • گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزند، اگر کمتر از 5 سال از ازدواجشان گذشته باشد و یا برای استفاده از استثنای این شرط).
  • گواهی پزشکی قانونی مبنی بر عقیم بودن زوجین یا یکی از آنان (در صورت لزوم و تایید پزشک متخصص).
• گواهی های عمومی:
  • گواهی برگ عدم سوء پیشینه کیفری زوجین/متقاضی. این گواهی نشان می دهد که شما سابقه کیفری موثری ندارید.
  • گواهی سلامت جسم و روان از پزشک قانونی برای زوجین/متقاضی. این گواهی برای اطمینان از توانایی شما در مراقبت از کودک است.
  • گواهی عدم اعتیاد (از آزمایشگاه های مورد تایید). این گواهی بهزیستی را از عدم سوء مصرف مواد مخدر و الکل شما مطمئن می سازد.
• مدارک مالی و اقامتی:
  • گواهی تمکن مالی (شامل فیش حقوقی، سند ملک مسکونی یا اجاره نامه، سند ماشین، پروانه کسب و هر مدرکی که نشان دهنده توان مالی شماست).
  • مدارک مربوط به بیمه پایه اجتماعی.
• مدارک تکمیلی:
  • کارت پایان خدمت یا معافیت (برای آقایان).
  • ارائه تصویر برابر اصل شده کلیه مدارک فوق (پس از اعلام بهزیستی در مرحله ای مشخص، باید مدارک خود را در دفاتر اسناد رسمی برابر اصل کنید).

سازمان بهزیستی در صورت لزوم، متقاضیان را برای دریافت برخی گواهینامه ها یا تکمیل مدارک خاص، به سازمان های ذیربط معرفی خواهد کرد. همکاری و دقت در این مرحله، گامی بلند در جهت موفقیت پرونده شما خواهد بود.

7. فرآیند بررسی و مراحل اداری پس از ثبت نام در بهزیستی

پس از ثبت نام اینترنتی و ارائه مدارک، متقاضیان وارد یک فرآیند چند مرحله ای می شوند که شامل بررسی های دقیق کارشناسی، مشاوره ها و در نهایت صدور حکم سرپرستی است. هر یک از این مراحل با هدف اطمینان از فراهم بودن بهترین محیط برای رشد کودک طراحی شده اند و سازمان بهزیستی، با وسواس تمام، این فرآیند را مدیریت می کند. این مراحل ممکن است زمان بر باشد، اما هر گام آن برای آینده ای روشن تر برای کودک ضروری است.

7.1. مشاوره قبل از فرزندپذیری: آماده سازی روحی و روانی

یکی از مراحل حیاتی در فرآیند فرزند خواندگی، شرکت در جلسات مشاوره قبل از فرزندپذیری است. این جلسات توسط کارشناسان خبره بهزیستی برگزار می شود و به زوجین یا متقاضی کمک می کند تا از آمادگی روحی و روانی لازم برای پذیرش مسئولیت های فرزندخواندگی اطمینان حاصل کنند. مشاوران به شما کمک می کنند تا انتظارات واقع بینانه ای از این تجربه داشته باشید و با چالش های احتمالی آشنا شوید. نتایج این مشاوره ها در پرونده متقاضیان درج و در تصمیم گیری های بعدی کمیته فرزندخواندگی تأثیرگذار خواهد بود.

7.2. طرح پرونده در کمیته فرزندخواندگی استان: بررسی های تخصصی

پس از جمع آوری مدارک و اتمام جلسات مشاوره، پرونده متقاضیان در کمیته فرزندخواندگی استان مطرح می شود. این کمیته متشکل از مدیرکل بهزیستی استان، معاون امور اجتماعی، کارشناسان شبه خانواده، کارشناس فرزند خواندگی، مددکار و کارشناس حقوقی است. اعضای کمیته با بررسی تمامی جوانب پرونده، از جمله شرایط عمومی و اختصاصی، تمکن مالی، سلامت جسمی و روانی و نتایج مشاوره ها، تصمیم می گیرند که آیا متقاضیان واجد شرایط پذیرش فرزند هستند یا خیر. در صورت پذیرش، نام آن ها در لیست نوبت دهی قرار می گیرد. این کمیته با دقت و ریزبینی فراوان، به دنبال بهترین تطابق برای هر کودک است.

7.3. معرفی جهت انتخاب فرزند و صدور قرار سرپرستی آزمایشی (6 ماهه)

هنگامی که نوبت متقاضیان فرا رسید و کودکی با ویژگی های مورد نظر و شرایط شما مطابقت داشت، آن ها برای انتخاب فرزند به شیرخوارگاه معرفی می شوند. این لحظه، یکی از زیباترین و احساسی ترین لحظات این سفر است. پس از انتخاب کودک مناسب و با توجه به معیارهای مختلف، سازمان بهزیستی استان، متقاضیان را به دادگاه صالحه معرفی می کند تا حکم سرپرستی موقت یا قرار سرپرستی آزمایشی (معمولاً شش ماهه) صادر شود. پس از صدور این حکم، کودک انتخابی طی صورتجلسه ای رسمی به والدین تحویل داده می شود و مراتب به دادگاه مربوطه اعلام می گردد.

7.4. دوره آزمایشی و نظارت مددکاران: سازگاری و انطباق

دوره سرپرستی آزمایشی، فرصتی طلایی برای خانواده و کودک است تا با یکدیگر سازگار شوند و پیوندهای عاطفی لازم را برقرار کنند. در طول این شش ماه، مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی حداقل سه بار از خانواده فرزندپذیر بازدید می کنند. هدف از این بازدیدها، نظارت بر وضعیت مراقبت از کودک، بررسی توانایی های خانواده در تربیت و نگهداری او و اطمینان از حفظ منافع عالیه کودک است. مددکاران در این دوره به خانواده ها کمک می کنند تا با چالش های احتمالی مواجه شوند و راه حل های مناسب را بیابند. در صورت بروز هرگونه مشکل جدی یا زوال شرایط مقرر قانونی، دادگاه می تواند به درخواست دادستان یا سازمان بهزیستی، قرار سرپرستی آزمایشی را فسخ کند.

7.5. صدور حکم قطعی سرپرستی: مهر تاییدی بر پیوند خانوادگی

پس از پایان موفقیت آمیز دوره آزمایشی و تایید مددکاران اجتماعی مبنی بر مناسب بودن شرایط خانواده، گزارش نهایی تهیه شده و برای صدور حکم قطعی سرپرستی به دادگاه ذیربط ارسال می شود. صدور حکم قطعی، به معنای اتمام رسمی فرآیند فرزند خواندگی است و از این پس، متقاضیان به عنوان سرپرستان قانونی و دائمی کودک شناخته می شوند و تمامی حقوق و تکالیف والدین طبیعی را بر عهده خواهند داشت. این حکم، آغاز یک زندگی جدید و پر از امید برای کودک و خانواده است.

8. تعهدات مالی و غیرمالی سرپرست نسبت به فرزند خوانده

پذیرش فرزندخوانده، با تعهدات گسترده ای از سوی سرپرست یا سرپرستان همراه است که هم جنبه مالی و هم جنبه غیرمالی دارند. این تعهدات به منظور تضمین آینده ای امن و شایسته برای کودک طراحی شده اند و سازمان بهزیستی و مراجع قضایی بر اجرای آن ها نظارت دقیق دارند. این مسئولیت ها، نه تنها به معنای تامین نیازهای مادی، بلکه فراهم آوردن محیطی سرشار از عشق و حمایت است.

8.1. تامین تمامی هزینه های نگهداری، تربیت و تحصیل کودک

سرپرست یا سرپرستان متعهد می شوند که تمامی هزینه های مربوط به نگهداری، تربیت و تحصیل کودک را به طور کامل تامین کنند. این مسئولیت مالی، از زمان اعطای سرپرستی آغاز شده و تا زمانی که کودک توانایی اداره امور خود را پیدا کند، ادامه خواهد داشت. این شامل هزینه های خوراک، پوشاک، مسکن، درمان، آموزش و تمامی نیازهای روزمره کودک است.

8.2. تعهد به تملیک بخشی از اموال یا حقوق به نفع کودک

یکی از مهم ترین تعهدات مالی که سرپرست یا سرپرستان باید به آن عمل کنند، تملیک بخشی از اموال یا حقوق خود به نفع کودک است. این اقدام، به نوعی جبران عدم برخورداری کودک از ارثیه والدین طبیعی محسوب می شود و برای تامین آتیه او صورت می گیرد. تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مورد نظر با دادگاه است. این امر می تواند از طریق صلح یک سوم اموال در دفاتر رسمی یا راه های اطمینان بخش دیگر مانند افتتاح حساب پس انداز یا بیمه آتیه به نفع کودک انجام شود. این تعهد به کودک، احساس امنیت مالی در آینده را می بخشد.

8.3. بیمه عمر به نفع کودک فرزندخوانده

سرپرست یا سرپرستان موظفند با نظر سازمان بهزیستی، خود را نزد یکی از شرکت های بیمه به نفع کودک فرزندخوانده، بیمه عمر کنند. حداقل سرمایه بیمه عمر با توجه به شرایط جامعه و نیازهای آتی کودک تعیین می شود. این اقدام اطمینان می دهد که حتی در صورت فوت سرپرست، آینده مالی کودک تضمین شده و او از مزایای مستمری بازماندگان برخوردار خواهد شد. این تدبیر قانونی، برای محافظت از کودک در برابر هرگونه اتفاق ناگهانی در زندگی سرپرستان است.

8.4. تکالیف متقابل فرزند خوانده

علاوه بر تکالیف سرپرست، کودک یا نوجوان تحت سرپرستی نیز مکلف است نسبت به سرپرست، احترامات متناسب با شأن وی را رعایت کند. این رابطه متقابل، شالوده یک خانواده سالم و پایدار را تشکیل می دهد و نشانه ای از احترام و قدردانی در محیط خانوادگی است. این احترام متقابل، به استحکام پیوندهای عاطفی در خانواده کمک شایانی می کند.

9. صدور شناسنامه، گذرنامه و مسائل مربوط به هویت و آینده فرزند خوانده

پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، مسائل هویتی کودک فرزندخوانده از اهمیت ویژه ای برخوردار می شود. تغییر در اسناد سجلی و فراهم آوردن امکانات قانونی برای او، از جمله اقداماتی است که برای ادغام کامل کودک در خانواده جدید و تضمین حقوق آینده اش انجام می گیرد. این فرآیند، به کودک کمک می کند تا با هویتی جدید و احساس تعلق کامل، زندگی خود را در کنار خانواده جدید آغاز کند.

9.1. صدور شناسنامه جدید با هویت سرپرست

پس از قطعی شدن حکم سرپرستی، دادگاه مفاد آن را به اداره ثبت احوال و سازمان بهزیستی ابلاغ می کند. اداره ثبت احوال موظف است شناسنامه جدیدی برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی صادر کند. در این شناسنامه، نام و نام خانوادگی سرپرست یا زوجین سرپرست درج می شود. همچنین، در قسمت توضیحات شناسنامه، مفاد حکم سرپرستی و نام و نام خانوادگی والدین واقعی کودک (در صورت معلوم بودن) قید می گردد. اداره ثبت احوال مکلف است سوابق هویت و نسبت واقعی طفل را در پرونده وی حفظ نماید تا در آینده، در صورت نیاز، اطلاعات واقعی کودک در دسترس باشد.

9.2. حق فرزند خوانده برای درخواست شناسنامه جدید پس از 18 سالگی

قانون این حق را به فرزندخوانده می دهد که پس از رسیدن به سن هجده سالگی، در صورت تمایل، شناسنامه جدیدی را برای خود درخواست کند. در این شناسنامه جدید می تواند نام والدین واقعی (در صورت معلوم بودن) یا نام خانوادگی مورد نظر خود را (در صورت معلوم نبودن والدین واقعی) درج نماید. این حق به فرزندخوانده اجازه می دهد تا در بزرگسالی، هویت خود را با آگاهی و انتخاب شخصی بازتعریف کند.

9.3. نحوه صدور شناسنامه برای سرپرست منحصر (زن مجرد)

در مواردی که سرپرست منحصر (زن یا دختر مجرد) باشد، شناسنامه کودک یا نوجوان تحت سرپرستی با مشخصات کامل سجلی سرپرست منحصر و نام کوچک پدر فرضی به پیشنهاد سرپرست منحصر صادر خواهد شد. این تدبیر برای حفظ هویت کودک در چارچوب خانواده جدید و رعایت عرف و قوانین موجود است، در حالی که اطلاعات واقعی کودک در سوابق محفوظ می ماند.

9.4. صدور گذرنامه و خروج از کشور برای فرزند خوانده

صدور گذرنامه و امکان خروج کودک یا نوجوان تحت سرپرستی از کشور، مستلزم موافقت سرپرست منحصر یا سرپرستان و همچنین دادستان است. دادستان پس از جلب نظر کارشناسی سازمان بهزیستی و با رعایت مصلحت کودک، در این خصوص تصمیم گیری می کند. چنانچه خروج از کشور در دوره آزمایشی باشد، سرپرست یا سرپرستان باید تضمین مناسبی را جهت بازگشت کودک تا پایان دوره آزمایشی به دادستان بسپارند. سازمان بهزیستی نیز مکلف است به طریق اطمینان بخشی در مورد رعایت حقوق کودک در خارج از کشور اقدامات لازم را انجام دهد. این اقدامات برای حفاظت از کودک در سفرهای خارجی ضروری است.

9.5. سرپرستی اموال کودک (در صورت فقدان ولی قهری و تعیین قیمومت)

اموالی که در مالکیت کودک تحت سرپرستی قرار دارد، تنها در صورتی به سرپرست فرزندخواندگی سپرده می شود که طفل فاقد ولی قهری (پدر یا جد پدری) باشد و یا ولی قهری وی برای اداره اموال او شخصی را تعیین نکرده باشد. در چنین مواردی، مرجع صالح قضایی، پس از بررسی های لازم، قیمومت طفل را بر عهده سرپرست قرار خواهد داد. این امر تضمین می کند که اموال کودک به درستی و در جهت منافع او اداره می شود.

10. نظارت پس از اعطای سرپرستی و موارد خاص

پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، مسئولیت سازمان بهزیستی به پایان نمی رسد. نظارت مستمر بر وضعیت کودک و خانواده، از ارکان اصلی فرآیند فرزندخواندگی است تا اطمینان حاصل شود که کودک در محیطی سالم و پر از محبت رشد می کند و نیازهای او به بهترین شکل ممکن تامین می شود. همچنین، برخی موقعیت های خاص در طول زندگی مشترک با فرزندخوانده ممکن است پیش آید که نیاز به توجه و تصمیم گیری های قانونی دارد تا مصلحت کودک همواره حفظ شود.

10.1. نظارت مستمر سازمان بهزیستی بر روند تربیتی کودک

سازمان بهزیستی پس از اعطای حکم قطعی سرپرستی نیز موظف است تا بر روند تربیتی و شرایط کودک در خانواده نظارت کند. این نظارت معمولاً از طریق مددکاران اجتماعی و با همکاری مؤسسات مراقبت خانواده محور انجام می گیرد. هدف اصلی، حمایت از کودک و خانواده در فرآیند سازگاری و اطمینان از رفع نیازهای عاطفی، تربیتی و مادی اوست. این بازدیدها و مشاوره ها به خانواده کمک می کند تا در مسیر فرزندپروری، احساس تنهایی نکنند و در صورت بروز چالش، از حمایت های تخصصی بهره مند شوند.

10.2. فوت سرپرست/سرپرستان: حمایت از آینده کودک

در صورت فوت سرپرست منحصر یا هر یک از سرپرستان، کودک یا نوجوان تحت سرپرستی در حکم افراد تحت تکفل متوفی محسوب می شود. صندوق بازنشستگی ذیربط موظف است تا زمان تعیین سرپرست جدید، نسبت به برقراری و پرداخت مزایای مستمری وظیفه بازماندگان به افراد تحت سرپرستی اقدام کند. این تدبیر قانونی، برای حفظ ثبات مالی و رفاه کودک پس از فوت سرپرست پیش بینی شده است تا زندگی او دچار اختلال جدی نشود و از آینده او محافظت شود.

10.3. طلاق سرپرستان یا ازدواج سرپرست منحصر: چالش های جدید

زندگی مشترک همیشه بر یک مدار ثابت نمی چرخد و ممکن است چالش هایی نظیر طلاق سرپرستان یا ازدواج مجدد سرپرست منحصر (زن مجرد) پیش آید.

• طلاق سرپرستان: در صورت طلاق یا جدایی هر یک از سرپرستان، دادگاه می تواند با درخواست سازمان بهزیستی و با رعایت مصلحت کودک، سرپرستی او را به یکی از زوجین یا حتی به شخص ثالث واگذار کند. در این تصمیم گیری، نظر کودکان بالغ نیز مورد توجه قرار می گیرد تا خواسته ها و احساسات آن ها نادیده گرفته نشود.
• ازدواج سرپرست منحصر: اگر سرپرست منحصر (زن مجرد) قصد ازدواج داشته باشد، باید مشخصات فرد مورد نظر را به دادگاه صالح اعلام کند. دادگاه با اخذ نظر کارشناسی سازمان بهزیستی و مشاوره های لازم، تصمیم می گیرد که آیا سرپرستی می تواند به صورت مشترک با همسر جدید ادامه یابد یا اینکه حکم سرپرستی باید فسخ شود. این تصمیم بر اساس منافع عالیه کودک اتخاذ می شود.

10.4. فسخ حکم سرپرستی: در موارد ضروری

حکم سرپرستی، اگرچه دائمی است، اما در شرایط خاص و برای حفظ مصلحت کودک، قابل فسخ است. دادستان و سازمان بهزیستی در صورت احراز ضرورت فسخ، مراتب را به دادگاه صالح اعلام می کنند و حکم سرپرستی پس از اخذ نظر کارشناسی سازمان، در موارد زیر فسخ می شود:

• زوال هر یک از شرایط عمومی فرزند خواندگی که در ابتدا برای سرپرست یا سرپرستان لازم بود، مانند اعتیاد یا عدم تمکن مالی.
• تقاضای سرپرست منحصر یا سرپرستان، در صورتی که سوء رفتار کودک یا نوجوان برای آن ها غیرقابل تحمل باشد و امکان ادامه زندگی مشترک فراهم نباشد.
• توافق کودک پس از رشد با سرپرست منحصر یا سرپرستان برای فسخ حکم، که نشان دهنده اراده آزاد اوست.
• مشخص شدن والدین واقعی یا جد پدری کودک و یا وصی منصوب از سوی ولی قهری، در صورتی که صلاحیت لازم برای سرپرستی را (حتی با ضم امین یا ناظر) دارا باشند و بازگشت کودک به خانواده اصلی به مصلحت او باشد.

در صورت فسخ حکم سرپرستی تا زمان تعیین سرپرست جدید، تغییری در مشخصات سجلی فرد تحت سرپرستی صورت نخواهد گرفت و هویت او حفظ می شود.

10.5. دادگاه صالح و زمان لازم برای گرفتن سرپرستی

دادگاه صالح برای رسیدگی به امور مربوط به نگهداری کودکان و نوجوانان بی سرپرست، دادگاه محل اقامت درخواست کننده است. این امر دسترسی متقاضیان را به فرآیند قضایی تسهیل می کند.

در مورد زمان لازم برای گرفتن سرپرستی، باید پذیرفت که نمی توان زمان دقیقی را تعیین کرد. این فرآیند به عوامل متعددی بستگی دارد:

• تعداد متقاضیان: معمولاً تعداد متقاضیان بیشتر از تعداد کودکان قابل واگذاری است، که ممکن است به طولانی شدن زمان انتظار منجر شود.
• نوع کودک مورد نظر: اغلب متقاضیان خواهان کودکان شیرخوار (حداکثر تا دو سال)، دختر، یا کودکانی با سلامت کامل هستند. در حالی که تعداد کودکان بدسرپرست یا دارای نیازهای ویژه بیشتر است. انتخاب کودکی با نیازهای ویژه می تواند روند را تسریع کند.
• وضعیت سلامتی کودک: کودکان دارای بیماری خاص، معلولیت یا سن بالا ممکن است سریع تر واگذار شوند زیرا تقاضا برای آن ها کمتر است.

اگرچه انتظار ممکن است طولانی باشد، اما متقاضیان واجد شرایط می توانند در لیست انتظار قرار گیرند تا در زمان مناسب، به آن ها اطلاع رسانی شود. صبر و پیگیری در این مسیر، بسیار حائز اهمیت است.

11. چند کودک را می توان به سرپرستی گرفت؟

قانون فرزندخواندگی در ایران، محدودیت هایی را برای تعداد کودکانی که می توان به سرپرستی گرفت، در نظر گرفته است. این محدودیت ها با هدف تضمین کیفیت مراقبت و تربیت کودکان و جلوگیری از مشکلات احتمالی تعیین شده اند تا هر کودک، از توجه و مراقبت کافی برخوردار شود.

به طور کلی، متقاضیان نمی توانند بیش از دو کودک یا نوجوان را به سرپرستی بگیرند، مگر در موارد خاصی که کودکان یا نوجوانان تحت سرپرستی، اعضای یک خانواده باشند (مانند خواهر و برادر). در این حالت، برای جلوگیری از جدایی آن ها، می توان هر سه یا بیشتر را به سرپرستی پذیرفت تا پیوندهای خویشاوندی حفظ شود.

همچنین، در صورتی که متقاضیان دارای سه فرزند بیولوژیکی باشند که با آن ها زندگی می کنند، تنها می توانند یک کودک دیگر را به سرپرستی بپذیرند. باز هم، استثنا در اینجا برای خواهر و برادر بودن کودکان تحت سرپرستی اعمال می شود تا جدایی اعضای یک خانواده اتفاق نیفتد.

11.1. فرزندپذیری مجدد (کودک دوم)

برای پذیرش فرزندخوانده دوم، حداقل دو سال باید از تاریخ تحویل اولین کودک گذشته باشد. این دوره به خانواده فرصت می دهد تا با فرزند اول سازگار شود و آمادگی لازم برای پذیرش فرزند دوم را پیدا کند. پذیرش درخواست قبل از این دوره دوساله، تنها در صورتی ممکن است که کسی در لیست انتظار نباشد یا متقاضی، کودکی را بپذیرد که به دلایل گوناگون (مانند سن بالا، بیماری یا معلولیت) مورد تقاضای دیگران نیست. هر درخواست جدید برای سرپرستی، مستقل از درخواست قبلی بررسی می شود و تمامی فرآیندها و شرایط باید از ابتدا طی شوند، البته با بررسی مجدد وضعیت متقاضیان و فرزندخوانده قبلی تا اطمینان حاصل شود که خانواده ظرفیت لازم برای مراقبت از فرزند دوم را نیز دارد.

نتیجه گیری:

شرایط بهزیستی برای فرزند خواندگی، تلاشی ارزشمند برای پیوند زدن کودکان نیازمند خانواده با قلب های مهربان متقاضیان است. این مسیر، هرچند ممکن است پیچیدگی ها و زمان بری خاص خود را داشته باشد، اما ثمره آن، تولد دوباره یک خانواده و روشن شدن آینده ای برای یک کودک است. با آگاهی کامل از قوانین و همکاری مستمر با سازمان بهزیستی، می توان این سفر معنوی را با موفقیت طی کرد و گرمای یک کانون خانوادگی را به زندگی یک فرزند هدیه داد. این فرآیند، نه تنها برای کودکان، بلکه برای خانواده های پذیرنده نیز تجربه ای بی بدیل و سرشار از عشق و رشد متقابل به ارمغان می آورد و زندگی های بسیاری را پر از معنا می سازد.