قانون مهریه و مالیات

پرسش از وضعیت مالیاتی مهریه، موضوعی است که فکر بسیاری از زوجین جوان و خانواده ها را به خود مشغول کرده است. خبر خوب این است که مهریه، طبق قوانین فعلی و مستند به ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم، کاملاً از مالیات معاف است و هیچ مالیاتی به آن تعلق نمی گیرد. البته این معافیت تا زمانی پابرجا است که طرح های پیشنهادی در مجلس به قانون تبدیل نشوند.

در زندگی پر پیچ و خم ازدواج، مهریه همواره نمادی از تعهد و پشتوانه مالی برای زن بوده است. این حق مالی، که از لحظه عقد به زن تعلق می گیرد، سال هاست که در بستر فرهنگی و حقوقی ایران جایگاه ویژه ای دارد. اما با گذشت زمان و پیچیده تر شدن مسائل اقتصادی و اجتماعی، ابهامات و نگرانی هایی در مورد جوانب مختلف آن، از جمله مالیات، پدیدار شده است. بسیاری از زوجین در آستانه ازدواج یا حتی درگیر دعاوی خانوادگی، با این پرسش مواجه می شوند که آیا مهریه، این حق باستانی، امروز هم از زیر بار مالیات معاف است یا خیر؟

این مقاله سفری است به عمق قوانین و مقررات مربوط به قانون مهریه و مالیات در ایران، با هدف شفاف سازی و ارائه اطلاعات دقیق و به روز برای همه علاقه مندان. ما در این مسیر، ابهامات رایج را برطرف خواهیم کرد، تفاوت های کلیدی را روشن می سازیم و نشان می دهیم که در کجای این مسیر، قانون کنار ما ایستاده است.

مهریه چیست؟ نگاهی به ریشه ها و ابعاد حقوقی آن

مهریه، آن مالی است که مرد به هنگام عقد ازدواج یا در طول زندگی مشترک، به همسرش تقدیم می کند یا متعهد به پرداخت آن می شود. این حق، که در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران جایگاهی محکم دارد، بلافاصله پس از جاری شدن صیغه عقد، به مالکیت زن در می آید و زن می تواند هرگونه تصرفی را که صلاح بداند، در آن انجام دهد. گویی از همان لحظه نخست، زن صاحب این پشتوانه مالی می شود.

مهریه می تواند اشکال گوناگونی داشته باشد؛ از سکه های طلا که نماد دیرین ارزش و پشتوانه مالی هستند، تا وجه نقد، املاک، خودرو و حتی اشیای گران بها یا خدمات خاص. آنچه اهمیت دارد این است که مال مورد نظر باید دارای ارزش مالی معین و قابلیت تملک باشد. در تجربه های حقوقی، روایت های بسیاری از مهریه های خلاقانه و متفاوت شنیده ایم که نشان می دهد محدودیت چندانی در تعیین نوع مهریه وجود ندارد، مگر اینکه از حدود شرع و قانون فراتر رود.

معمولاً مهریه به دو صورت اصلی تعیین می شود: عندالمطالبه و عندالاستطاعه. در مهریه عندالمطالبه، زن در هر زمان که اراده کند، می تواند مهریه خود را مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت فوری آن است. این نوع مهریه، برای بسیاری از زنان، حس امنیت و استقلال مالی بیشتری را به همراه دارد. در مقابل، مهریه عندالاستطاعه حالتی است که پرداخت آن منوط به توانایی مالی مرد می شود و زن برای مطالبه آن، باید توانایی مالی همسرش را در دادگاه به اثبات برساند. این تفاوت در تعیین، خود می تواند مسیر حقوقی مطالبه مهریه را دگرگون کند و داستان های متفاوتی را در راهروهای دادگاه ها رقم بزند.

اهمیت ثبت رسمی مهریه در سند ازدواج غیر قابل انکار است. این ثبت، مهریه را از یک تعهد شفاهی به یک سند رسمی و لازم الاجرا تبدیل می کند. در صورتی که مرد از پرداخت مهریه خودداری کند، زن می تواند با مراجعه به مراجع قضایی، حکم اجراییه دریافت کرده و حتی در صورت لزوم، برای توقیف اموال زوج اقدام کند. این سند رسمی، همچون یک چراغ راهنما در مسیر پرپیچ و خم اختلافات احتمالی، حقوق زن را تضمین می کند و از پایمال شدن آن جلوگیری می کند.

وضعیت کنونی مهریه و مالیات: گنجی معاف از مالیات؟

اینجا نقطه کلیدی بحث ماست، جایی که ابهامات بسیاری رفع می شود. بررسی دقیق قوانین مالیاتی کشورمان، به ویژه ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم، به وضوح نشان می دهد که مهریه از شمول مالیات خارج است. این بدان معناست که زوجه، در هنگام دریافت مهریه خود، چه به صورت وجه نقد باشد، چه سکه طلا، چه ملک و چه سایر اموال منقول و غیرمنقول، مشمول پرداخت هیچ گونه مالیاتی نمی شود. سازمان امور مالیاتی کشور نیز در اطلاعیه ها و بخشنامه های رسمی خود، بارها این معافیت را تأیید کرده و تا این لحظه، هیچ گونه اصلاحیه ای برای لغو آن به تصویب نرسیده است.

در سالیان اخیر، با افزایش چشمگیر میزان مهریه ها، به خصوص آن دسته از مهریه هایی که به نظر سنگین و غیرمتعارف می رسند، زمزمه ها و گمانه زنی های فراوانی در مورد وضع مالیات بر مهریه در فضای مجازی و رسانه ها مطرح شد. شاید بسیاری از زوجین جوان یا خانواده ها، با شنیدن این اخبار نگران شده و این پرسش برایشان پیش آمده باشد که آیا واقعاً باید برای مهریه مالیات بپردازند؟ اما واقعیت امر این است که سازمان امور مالیاتی با صدور اطلاعیه های رسمی، این ادعاها را تکذیب کرده و تأکید نموده است که فارغ از نوع و مبلغ مهریه، معافیت مالیاتی آن همچنان به قوت خود باقی است. این اطمینان خاطر، به زوجین کمک می کند تا با دیدی روشن تر، به توافق بر سر مهریه بپردازند.

یکی از نکات بسیار مهمی که در این زمینه باید به آن توجه داشت، تفاوت میان معافیت اصل مهریه از مالیات و مالیات ناشی از فروش آن است. برای مثال، اگر زوجه مهریه خود را به صورت سکه طلا دریافت کند، تا زمانی که این سکه ها را نگه دارد، مشمول مالیات نخواهد بود. اما داستان زمانی فرق می کند که او تصمیم بگیرد سکه ها را بفروشد و از این طریق سودی به دست آورد. در این حالت، سود حاصل از فروش سکه ها ممکن است مشمول مالیات بر درآمد شود، نه اصل مهریه. این تفاوت اساسی، بین یک حق قانونی و درآمد حاصل از فعالیت اقتصادی، باید به دقت درک شود تا از هرگونه ابهام جلوگیری به عمل آید.

طبق ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم، مهریه، فارغ از نوع و مبلغ آن، کاملاً از مالیات معاف است و هیچ مالیاتی به آن تعلق نمی گیرد.

ابهام زدایی بزرگ: تفاوت میان مالیات مهریه و مالیات سکه

در میان انبوهی از اطلاعات و شایعات، یکی از بزرگترین ابهامات پیرامون قانون مهریه و مالیات، خلط شدن مفهوم مالیات مهریه با مالیات سکه است. این دو، اگرچه ممکن است در نگاه اول شبیه به هم به نظر برسند، اما در واقعیت دو مقوله کاملاً مجزا هستند و تفاوت های بنیادینی دارند که شناخت آن ها برای هر فردی که درگیر این مسائل است، حیاتی است.

همانطور که پیشتر گفته شد، مهریه، به عنوان یک حق مالی که به موجب عقد ازدواج به زن تعلق می گیرد، طبق ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم، به طور کامل از مالیات معاف است. این معافیت شامل تمامی اشکال مهریه، از جمله سکه طلا، وجه نقد، ملک و سایر دارایی ها می شود. در اینجا ماهیت دریافت، یک حق شرعی و قانونی است، نه یک فعالیت اقتصادی برای کسب درآمد.

اما مالیات سکه، داستانی کاملاً متفاوت دارد. مالیات سکه به موضوع خرید و فروش یا نگهداری حجم بالای سکه طلا در چارچوب معاملات اقتصادی و فعالیت های تجاری مربوط می شود. در سالیان اخیر، به ویژه زمانی که بانک مرکزی اقدام به پیش فروش یا عرضه گسترده سکه کرد، اطلاعات خریداران به سازمان امور مالیاتی ارائه شد. بر این اساس، خریدارانی که در سال تعداد مشخصی سکه (مثلاً بیش از ۲۰۰ سکه) دریافت یا معامله کرده بودند، ممکن بود مشمول مالیات عملکرد یا مالیات بر درآمد شوند. هدف از این نوع مالیات، کنترل نوسانات بازار سکه و جلوگیری از سفته بازی های کلان است و به نوعی به مالیات بر درآمد حاصل از فروش سکه تعبیر می شود.

نکته حیاتی اینجاست: اگر زنی سکه را به عنوان مهریه دریافت کند، این دریافت به خودی خود مشمول مالیات نیست. این سکه ها، جزو مایملک او محسوب می شوند و تا زمانی که صرفاً نگهداری شوند، مالیاتی ندارند. اما اگر همین زن، پس از دریافت مهریه، تصمیم بگیرد آن سکه ها را در بازار بفروشد و از این طریق سودی کسب کند، آنگاه این سود به دست آمده، مانند هر درآمد دیگری، می تواند مشمول مالیات بر درآمد شود. یعنی دولت به اصل مهریه کاری ندارد، بلکه به سودی که از فروش آن به دست آمده است، مالیات می بندد. در واقع، این یک تجربه مشترک در بین افرادی است که با بازار طلا و سکه سروکار دارند.

به بیان ساده تر، تفاوت اصلی در نیت و ماهیت عمل است: مهریه یک حق قانونی است که مالیات ندارد، در حالی که خرید و فروش سکه در مقادیر بالا یک فعالیت اقتصادی است که می تواند مشمول مالیات بر درآمد شود. بسیاری از ما در تجربه های زندگی خود آموخته ایم که تشخیص این تفاوت ها می تواند ما را از سردرگمی ها و هزینه های احتمالی نجات دهد.

زمزمه های آینده: طرح مالیات پلکانی مهریه و آنچه در راه است

در سالیان اخیر، با افزایش چشمگیر مهریه های سنگین و تبعات اجتماعی و حقوقی ناشی از آن، مانند افزایش پرونده های مطالبه مهریه در دادگاه ها و حتی زندانی شدن مردان، نمایندگان مجلس و قوه قضائیه به دنبال راهکارهایی برای کاهش این مشکلات بوده اند. یکی از این راهکارها که به صورت یک طرح پیشنهادی مطرح شده و هنوز جنبه اجرایی پیدا نکرده است، «طرح مالیات پلکانی بر مهریه» است. لازم به تاکید مجدد است که تا این لحظه (سال ۱۴۰۳-۱۴۰۴) این طرح هنوز به قانون تبدیل نشده و اجرایی نیست و مهریه همچنان معاف از مالیات است. اما شناخت جزئیات این طرح، به ما کمک می کند تا درکی جامع از دغدغه های قانون گذاران و جهت گیری های احتمالی آینده داشته باشیم.

هدف اصلی این طرح، ایجاد تعادل و منطقی سازی در تعیین مهریه است. حامیان طرح معتقدند با وضع مالیات بر مهریه های بالا، زوجین هنگام عقد انگیزه بیشتری برای توافق بر سر مهریه های متعارف تر خواهند داشت و به این ترتیب، از بروز مشکلات آتی جلوگیری می شود. این طرح، به نوعی می خواهد بار سنگین مهریه های نجومی را از دوش جامعه بردارد.

جزئیات طرح پیشنهادی مالیات پلکانی بر مهریه

بر اساس جزئیات مطرح شده برای این طرح پیشنهادی، نرخ مالیات مهریه به صورت پلکانی و بر اساس تعداد سکه تعیین شده است:

• مهریه تا سقف ۱۴ سکه: معاف از مالیات خواهد بود. این بخش، به نوعی تشویق به تعیین مهریه های متعارف تر و حمایت از بنیان خانواده است.
• مهریه بین ۱۵ تا ۱۰۰ سکه: ۱.۱ درصد از ارزش مهریه، به عنوان مالیات در نظر گرفته شده است.
• مهریه بین ۱۰۱ تا ۲۰۰ سکه: ۲ درصد از ارزش مهریه، مشمول مالیات می شود.
• مهریه بالای ۲۰۰ سکه: ۱۵ درصد از ارزش کل مهریه، به عنوان مالیات ثبت مهریه اخذ خواهد شد. این نرخ، با هدف بازدارندگی از تعیین مهریه های بسیار سنگین، در نظر گرفته شده است.

جدول مقایسه ای نرخ های پیشنهادی

برای درک بهتر این ساختار پلکانی، می توانیم آن را در یک جدول مشاهده کنیم:

تعداد سکه مهریه	نرخ مالیات پیشنهادی
تا ۱۴ سکه	معافیت کامل
۱۵ تا ۱۰۰ سکه	۱.۱ درصد
۱۰۱ تا ۲۰۰ سکه	۲ درصد
بالای ۲۰۰ سکه	۱۵ درصد

نحوه محاسبه مالیات مهریه (در صورت تصویب طرح)

اگر روزی این طرح به قانون تبدیل شود، نحوه محاسبه مالیات مهریه طبق فرمول زیر خواهد بود:

مالیات مهریه = (ارزش کل سکه ها × نرخ مالیات) ÷ ۱۰۰

برای روشن تر شدن موضوع، مثالی عددی ارائه می شود:

فرض کنید در مذاکرات پیش از ازدواج، مهریه 300 سکه تعیین شده است و قیمت هر سکه (فرضی) 14,500,000 تومان باشد. بر اساس طرح پیشنهادی، برای مهریه های بالای 200 سکه، نرخ مالیات 15 درصد است. بنابراین:

1. ابتدا ارزش کل سکه ها محاسبه می شود: 300 سکه × 14,500,000 تومان/سکه = 4,350,000,000 تومان
2. سپس 15 درصد از این مبلغ به عنوان مالیات محاسبه می گردد: (4,350,000,000 تومان × 15) ÷ 100 = 652,500,000 تومان

در نتیجه، در صورت تصویب این طرح و با این فرضیات، مالیات ثبت مهریه برای 300 سکه، مبلغ 652,500,000 تومان خواهد بود. این مثال به خوبی نشان می دهد که بار مالی این طرح برای مهریه های سنگین، قابل توجه خواهد بود و همین بار مالی، می تواند زوجین را به سمت توافق بر سر مهریه های متعارف تر سوق دهد.

مسئولیت پرداخت: مالیات مهریه بر عهده کیست؟

در حال حاضر و با توجه به معافیت کامل مهریه از مالیات، این پرسش که مالیات مهریه بر عهده کیست، موضوعیتی ندارد. چرا که مالیاتی وجود ندارد که کسی مسئول پرداخت آن باشد. اما در صورت تصویب و اجرایی شدن طرح پیشنهادی مالیات پلکانی مهریه، بحث مسئولیت پرداخت به میان می آید.

بر اساس بررسی ها و گمانه زنی های موجود، در صورت اجرایی شدن این طرح، به احتمال زیاد، مسئولیت پرداخت مالیات بر مهریه به صورت مشترک بر عهده هر دو زوجین (زن و مرد) خواهد بود. این رویکرد، در راستای ایجاد توازن و مسئولیت مشترک در تصمیم گیری برای تعیین میزان مهریه است. گویی قانون گذار می خواهد این پیام را بدهد که تعیین مهریه، تصمیمی مشترک با پیامدهای مالی مشترک است.

این تقسیم مسئولیت، می تواند خانواده ها را ترغیب کند تا با دقت و واقع بینی بیشتری نسبت به تعیین مهریه اقدام کنند. وقتی هر دو طرف می دانند که بخشی از این هزینه را باید بپردازند، احتمالاً به سمت توافق بر سر مهریه های منطقی تر حرکت خواهند کرد. این تجربه، در بسیاری از جوامع دیگر نیز دیده شده که مسئولیت مشترک، به تصمیم گیری های معقول تر منجر می شود.

زمان پرداخت: کی و چگونه مالیات مهریه پرداخت می شود؟

باز هم باید تأکید کرد که در وضعیت فعلی، چون هیچ مالیاتی بر مهریه تعلق نمی گیرد، بحثی درباره زمان پرداخت مالیات مهریه نیز وجود ندارد. اما اگر طرح پیشنهادی مالیات پلکانی مهریه به تصویب برسد و جنبه قانونی پیدا کند، زمان بندی مشخصی برای پرداخت آن در نظر گرفته شده است.

بر اساس آنچه در طرح پیشنهادی مطرح شده، زمان پرداخت مالیات مهریه، هنگام ثبت رسمی عقد در دفاتر ازدواج خواهد بود. به عبارت دیگر، زوجین پیش از آنکه سند رسمی ازدواج خود را دریافت کنند و پیوندشان به طور کامل جنبه قانونی پیدا کند، موظف خواهند بود تا مالیات ثبت مهریه را بر اساس نرخ های پلکانی توافق شده، پرداخت کنند. این پرداخت، پیش شرط صدور سند ازدواج خواهد بود. این شیوه پرداخت، به دولت کمک می کند تا از همان ابتدا، شفافیت مالی را در این زمینه برقرار کند و از تعویق پرداخت ها جلوگیری نماید. این تجربه، برای زوجین، گامی مهم در مسیر رسمی شدن زندگی مشترک خواهد بود که ابعاد مالی آن نیز در همان ابتدا روشن می شود.

مهریه های غیرنقدی: ملک، خودرو و سهام زیر ذره بین مالیات

در دنیای امروز، مهریه تنها به سکه و وجه نقد محدود نمی شود. بسیاری از زوجین، به دلایل مختلف، ترجیح می دهند مهریه را به صورت اموال غیرنقدی مانند ملک، خودرو، سهام، یا حتی جواهرات خاص و اقلام هنری تعیین کنند. این تنوع در تعیین مهریه، ابعاد جالبی به قانون مهریه و مالیات اضافه می کند و سوالاتی را در مورد وضعیت مالیاتی این دسته از مهریه ها مطرح می سازد.

نکته اساسی که باید به خاطر داشت، این است که اصل مهریه، چه نقدی و چه غیرنقدی، همچنان از مالیات معاف است. ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم در این زمینه تفاوتی بین انواع مهریه قائل نشده است. یعنی اگر مهریه زنی یک قطعه زمین، یک واحد آپارتمان یا یک خودرو باشد، به خودی خود، مالیاتی به ارزش آن تعلق نمی گیرد.

اما جایی که ابهام پیش می آید، در مورد هزینه های نقل و انتقال این دارایی هاست. وقتی مهریه به صورت یک ملک تعیین می شود، برای انتقال سند آن ملک از نام مرد به نام زن، هزینه ها و مالیات هایی وجود دارد. این هزینه ها شامل مالیات نقل و انتقال ملک، عوارض شهرداری، حق تمبر و سایر هزینه های دفتری است. نکته مهم این است که این مبالغ، ربطی به مالیات بر مهریه ندارند، بلکه مربوط به ماهیت انتقال یک دارایی هستند. یعنی هر فردی که بخواهد ملکی را به دیگری منتقل کند، صرف نظر از اینکه دلیل این انتقال مهریه، هبه، فروش یا هر چیز دیگری باشد، باید این هزینه ها را بپردازد. گویی این هزینه ها، عوارض اجتناب ناپذیر ورود به دنیای ثبت رسمی دارایی ها هستند.

در مورد خودرو و سهام نیز وضعیت مشابهی وجود دارد. برای انتقال مالکیت خودرو یا سهام، هزینه ها و عوارض خاصی در دفاتر اسناد رسمی یا کارگزاری ها دریافت می شود که باز هم ارتباطی به مالیات بر مهریه ندارند. این تجربه ای مشترک است که بسیاری از افراد در زمان نقل و انتقال دارایی ها با آن مواجه می شوند و باید این هزینه ها را از مالیات اصل مهریه که معاف است، تفکیک کنند.

پس، اگرچه اصل مهریه غیرنقدی معاف از مالیات است، اما هزینه های اداری و مالیاتی مربوط به نقل و انتقال رسمی آن دارایی، بر اساس قوانین عمومی نقل و انتقال اموال، باید پرداخت شود. این تفکیک، درک صحیح از حقوق و تکالیف مالیاتی را برای زوجین تسهیل می کند و از سردرگمی ها می کاهد.

مهریه و مالیات در سایه فقدان: چه بر سر مهریه می آید؟

زندگی پر از اتفاقات پیش بینی نشده است، و فوت یکی از زوجین، یکی از این رخدادهای غیرقابل اجتناب است که می تواند بر سرنوشت مهریه و مسائل مالیاتی آن تأثیر بگذارد. اما مهم است که بدانیم حتی در این شرایط غم انگیز نیز، اصل معافیت مالیاتی مهریه همچنان به قوت خود باقی است.

فوت زن

اگر زن قبل از دریافت کامل مهریه خود فوت کند، مهریه او (چه آن بخشی که مطالبه کرده و دریافت نکرده و چه آن بخشی که هنوز مطالبه نکرده است) به عنوان بخشی از ترکه متوفی محسوب می شود. در این حالت، ورثه زن می توانند مهریه را از شوهر یا ورثه او مطالبه کنند. نکته مهم این است که اصل مهریه، در این فرآیند نیز مالیاتی ندارد. البته، کل ترکه متوفی، از جمله مهریه دریافتی (اگر دریافت شده باشد) یا مهریه قابل مطالبه، ممکن است مشمول مالیات بر ارث شود. اما این مالیات بر ارث، به کل دارایی های به جا مانده تعلق می گیرد و نه صرفاً به مهریه به عنوان یک مالیات جداگانه. گویی مهریه، همچون سایر دارایی ها، وارد چرخه ارث می شود و احکام آن را می پذیرد.

فوت مرد

در صورتی که مرد قبل از پرداخت مهریه فوت کند، مهریه زن به عنوان طلب ممتاز از ماترک متوفی (اموالی که از مرد به جای مانده است) پرداخت می شود. قانون مدنی ایران صراحتاً بیان می دارد که مهریه زن بر سایر دیون متوفی (به جز برخی دیون خاص) مقدم است. این بدان معناست که در فرآیند تقسیم ارث، ابتدا مهریه زن تسویه می شود و سپس باقیمانده ترکه بین سایر وراث تقسیم می گردد. در این حالت نیز، اصل مهریه زن، مالیاتی ندارد. تنها در صورتی که پس از دریافت مهریه، زن نیز فوت کند و این مهریه به ورثه اش منتقل شود، ممکن است بحث مالیات بر ارث مطرح شود، همانند حالت قبلی. این تجربه نشان می دهد که قانون، حتی در غیاب یکی از زوجین نیز، سعی در حفظ و تضمین حقوق مالی زن دارد.

به طور خلاصه، در هر دو حالت فوت زن یا شوهر، اصل مهریه همچنان از مالیات معاف است. موضوع مالیات بر ارث یا انتقال دارایی، در مراحل بعدی و بر اساس قوانین مربوط به ارث و نقل و انتقال اموال اعمال می شود و ارتباطی مستقیم به قانون مهریه و مالیات ندارد.

حق ثبت مهریه: هزینه ای متفاوت از مالیات

در طول مسیر ثبت ازدواج و تعیین مهریه، اصطلاح حق ثبت مهریه ممکن است به گوش زوجین بخورد و گاهی اوقات با مالیات مهریه اشتباه گرفته شود. اما این دو، دو مفهوم کاملاً مجزا هستند و دانستن تفاوت آن ها، از بروز سوءتفاهم ها جلوگیری می کند.

حق ثبت مهریه، در واقع یک هزینه اداری و ثبتی است که در هنگام تنظیم و ثبت رسمی سند ازدواج در دفاتر رسمی ازدواج و طلاق دریافت می شود. این هزینه، نه یک مالیات به معنای دقیق کلمه است و نه یک درآمد برای دولت از بابت مهریه. هدف از دریافت آن، پوشش هزینه های دفتری، خدمات ثبت اسناد و نظم دهی به فرآیندهای ثبتی است.

نحوه محاسبه حق ثبت مهریه، معمولاً به صورت درصدی از میزان مهریه تعیین شده است و دارای سقف های مشخصی است. بر اساس بخش نامه ها و دستورالعمل های سازمان ثبت اسناد، اگر میزان مهریه از یک سقف مشخص (مثلاً ۱۱۰ سکه بهار آزادی، عددی که در قانون حمایت خانواده نیز به آن اشاره شده است) فراتر رود، درصد بیشتری به عنوان حق ثبت اخذ می شود. این رویکرد، در راستای سیاست های کلی قانون حمایت خانواده است که به دنبال کاهش انگیزه برای تعیین مهریه های بسیار سنگین و غیرمتعارف است. گویی قانون می خواهد از همان آغاز، زوجین را به سمت منطقی بودن در تصمیم گیری های مالی هدایت کند.

این مبلغ حق ثبت، به حساب خزانه دولت واریز می شود و کمک می کند تا سیستم ثبت اسناد بتواند خدمات خود را ارائه دهد. پرداخت این هزینه، مزایای حقوقی مهمی را برای زن به همراه دارد؛ زیرا مهریه به صورت رسمی ثبت شده و از طریق اجرای ثبت قابل مطالبه می شود، بدون نیاز به طی کردن مراحل طولانی در دادگاه ها. این فرآیند، یک تضمین رسمی برای حقوق زن در دعاوی احتمالی آینده به شمار می رود. بنابراین، درک این نکته که حق ثبت مهریه یک هزینه خدماتی است، نه یک مالیات بر مهریه، برای هر زوجی که قصد ازدواج دارد، ضروری است.

قانون ۱۴ سکه مهریه: واقعیتی حقوقی یا برداشتی عامیانه؟

در محاورات روزمره و حتی در برخی گمانه زنی های عامیانه، ممکن است اصطلاح قانون ۱۴ سکه مهریه به گوشتان خورده باشد. این عبارت، اغلب با این تصور اشتباه همراه است که مرد تنها موظف به پرداخت ۱۴ سکه از کل مهریه است و بیش از آن مسئولیتی ندارد. اما واقعیت حقوقی این است که چنین قانونی در نظام حقوقی ایران وجود ندارد.

این سوءبرداشت، ریشه در قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ دارد. در این قانون، به سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی اشاره شده است. مطابق این ماده، اگر مهریه زن تا سقف ۱۱۰ سکه باشد، در صورت عدم پرداخت از سوی مرد، زن می تواند از طریق اجرای احکام، مطالبه و وصول آن را پیگیری کند و مرد در صورت عدم تمکن و عدم پرداخت، مشمول ضمانت اجرای حبس خواهد شد. اما اگر مهریه تعیین شده بیش از ۱۱۰ سکه باشد، برای وصول مازاد بر این ۱۱۰ سکه، بار اثبات توانایی مالی مرد بر عهده زن قرار می گیرد. به عبارت دیگر، زن باید در دادگاه ثابت کند که شوهرش توانایی پرداخت بیش از ۱۱۰ سکه را دارد. این تدبیر قانونی، برای ایجاد تعادل و جلوگیری از سوءاستفاده از زندان به عنوان ابزار فشار بر مردان در پرونده های مهریه اندیشیده شده است.

پس، عدد ۱۴ سکه، یک عدد قانونی نیست و تنها ممکن است در برخی موارد خاص و به دلیل عرف قضایی یا در چارچوب پرونده های اعسار (ناتوانی مالی) مطرح شود. در این پرونده ها، قاضی با در نظر گرفتن شرایط مالی مرد و زندگی مشترک، ممکن است حکم به تقسیط مهریه دهد و در عمل، پرداخت های اولیه را به عددی نزدیک به ۱۴ سکه محدود کند. این موضوع بیشتر به اختیار و نظر قاضی در پرونده های خاص برمی گردد تا یک قانون مشخص و مصوب. گویی قاضی در میان این مسیر پرچالش، راهی برای تعدیل فشارها می جوید.

بنابراین، قانون ۱۴ سکه مهریه، بیشتر یک برداشت عامیانه یا تفسیر نادرست از قانون حمایت خانواده است که به سقف ۱۱۰ سکه اشاره دارد. دانستن این واقعیت، به زوجین کمک می کند تا با آگاهی بیشتری نسبت به حقوق و تکالیف خود در مورد مهریه اقدام کنند و از اطلاعات نادرست دوری گزینند.

رفع ابهامات و دغدغه های کلیدی در مورد مالیات مهریه

در مسیر پرپیچ و خم مسائل حقوقی و مالی مهریه، همواره پرسش ها و ابهامات زیادی در ذهن زوجین و خانواده ها شکل می گیرد. در این بخش، به برخی از مهم ترین و رایج ترین این دغدغه ها می پردازیم تا تصویری کامل و شفاف از قانون مهریه و مالیات به دست آوریم.

آیا در حال حاضر به مهریه مالیات تعلق می گیرد؟

پاسخ قاطع و روشن است: خیر. بر اساس ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم، مهریه، در هر شکل و با هر مبلغی، کاملاً از مالیات معاف است. این معافیت تا زمانی پابرجا است که طرح های پیشنهادی در مجلس به قانون تبدیل نشده اند. پس، زوجین می توانند با آسودگی خاطر نسبت به تعیین مهریه اقدام کنند.

مالیات مهریه بر عهده کیست؟

در حال حاضر که مالیاتی بر مهریه تعلق نمی گیرد، این پرسش نیز موضوعیتی ندارد. اما اگر طرح پیشنهادی مجلس مبنی بر مالیات پلکانی مهریه به تصویب برسد، پیش بینی می شود که مسئولیت پرداخت مالیات به صورت مشترک و مساوی بر عهده زن و مرد خواهد بود. این تقسیم مسئولیت، به نوعی تلنگری برای واقع بینی بیشتر در تعیین مهریه است.

زمان پرداخت مالیات مهریه چه موقع است؟

باز هم تاکید می شود که در حال حاضر مالیاتی وجود ندارد. اما در صورت تصویب طرح پیشنهادی، زمان پرداخت مالیات مهریه هنگام ثبت رسمی عقد در دفاتر ازدواج خواهد بود. به عبارت دیگر، پیش از صدور سند ازدواج، این مالیات باید پرداخت شود تا روند ثبت تکمیل گردد. این یک گام مهم در فرآیند رسمی کردن زندگی مشترک خواهد بود.

آیا مهریه های غیرنقدی (مانند ملک و خودرو) هم مشمول مالیات می شوند؟

اصل مهریه، حتی اگر به صورت ملک، خودرو یا سهام باشد، معاف از مالیات است. اما باید توجه داشت که هزینه ها و مالیات های مربوط به نقل و انتقال این دارایی ها، مانند مالیات نقل و انتقال ملک یا عوارض شهرداری، جداگانه و طبق قوانین مربوط به نقل و انتقال عمومی اموال دریافت می شود. این هزینه ها ارتباطی به ماهیت مهریه ندارند و جزو تعهدات انتقال دهنده هر دارایی محسوب می شوند.

تفاوت مالیات مهریه با مالیات سکه چیست؟

این یکی از بزرگترین ابهامات است. مهریه (حتی اگر سکه باشد) معاف از مالیات است و به عنوان یک حق مالی به آن نگاه می شود. اما مالیات سکه به خرید و فروش سکه در حجم بالا یا فعالیت های اقتصادی مرتبط با آن تعلق می گیرد. یعنی اگر سکه های مهریه را بفروشید و از آن سودی کسب کنید، آن سود مشمول مالیات بر درآمد خواهد بود، نه اصل مهریه. این تفکیک، کلید درک بسیاری از مسائل است.

آیا بخشیدن مهریه مشمول مالیات می شود؟

خیر. بخشش مهریه، یک عمل حقوقی است که در آن زن از حق مالی خود صرف نظر می کند. این عمل، هیچ گونه جنبه مالیاتی ندارد و مشمول هیچ نوع مالیاتی نمی شود. گویی یک بخشش درونی و حقوقی است که بار مالیاتی به همراه نمی آورد.

در نهایت، طرح های پیشنهادی برای مالیات بر مهریه های سنگین، از دید حامیان، می تواند به کاهش آمار زندانیان مهریه، منطقی سازی مهریه و جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی کمک کند. اما مخالفان نیز نگران تضعیف حقوق زنان و برداشتن تنها اهرم فشار آن ها در برخی موارد هستند. این بحث، نشان دهنده پیچیدگی های اجتماعی و حقوقی مهریه در جامعه ماست.

نتیجه گیری

در این سفر به دنیای قانون مهریه و مالیات، سعی شد تا ابهامات برطرف و حقایق روشن شود. آنچه امروز به عنوان یک واقعیت حقوقی پایدار است، معافیت کامل مهریه از مالیات است. این معافیت، مستند به ماده ۱۴۴ قانون مالیات های مستقیم بوده و شامل تمامی اشکال مهریه، اعم از نقدی و غیرنقدی، می شود. این امر به زوجین اطمینان می دهد که در مسیر تعیین مهریه، بار مالیاتی مستقیمی بر دوش آن ها نخواهد بود.

در مقابل، ما با زمزمه هایی از آینده روبرو شدیم؛ طرح های پیشنهادی مبنی بر مالیات پلکانی بر مهریه های سنگین، که اگرچه هنوز به قانون تبدیل نشده و اجرایی نیستند، اما نشان دهنده دغدغه های قانون گذاران برای حل معضلات اجتماعی و حقوقی ناشی از مهریه های بالا هستند. این طرح ها، در صورت تصویب، می توانند تغییرات قابل توجهی در مسئولیت پرداخت مالیات مهریه (احتمالاً به صورت مشترک توسط زوجین) و زمان پرداخت (هنگام ثبت رسمی عقد) ایجاد کنند. ما آموختیم که مالیات مهریه با مالیات سکه متفاوت است و نباید آن ها را یکی دانست؛ همچنین هزینه هایی نظیر حق ثبت مهریه، صرفاً هزینه های اداری هستند و ماهیت مالیاتی ندارند.

تجربه زندگی به ما نشان داده که آگاهی حقوقی، در هر مرحله ای از زندگی، می تواند نقش حیاتی در تصمیم گیری های درست و پیشگیری از مشکلات داشته باشد. در مسائلی به اهمیت ازدواج و حقوق خانواده، این آگاهی دوچندان می شود. به تمامی زوجین و خانواده ها توصیه می شود که اخبار مربوط به قانون مهریه و مالیات را صرفاً از منابع رسمی و موثق پیگیری کرده و در صورت نیاز به اطلاعات دقیق تر یا مشاوره در شرایط خاص خود، با متخصصین حقوقی و وکلا مشورت نمایند. با آگاهی، مسیر زندگی مشترک را می توان با اطمینان و آرامش بیشتری پیمود.