نمونه برگ انحصار وراثت

نمونه برگ انحصار وراثت شامل دو سند اصلی است: استشهادیه انحصار وراثت که وراث متوفی را با تأیید شهود مشخص می کند و دادخواست گواهی انحصار وراثت که رسماً برای تعیین تعداد و سهم الارث وراث به شورای حل اختلاف ارائه می شود. این دو سند از مهم ترین بخش ها در فرآیند قانونی تقسیم ارث و تعیین تکلیف اموال متوفی به شمار می آیند و نیازمند دقت فراوان در تکمیل هستند.

فقدان عزیزان، تجربه ای دشوار و پُرهیجان است. در کنار اندوه این رویداد، مسائل حقوقی و اداری مرتبط با اموال و دارایی های متوفی نیز مطرح می شوند که گاه به پیچیدگی های خاص خودشان دارند. یکی از مهم ترین گام ها در این مسیر، دریافت گواهی انحصار وراثت است. این گواهی سندی حیاتی است که تعداد و مشخصات وراث قانونی یک فرد فوت شده و نسبت آن ها با متوفی را به طور رسمی تأیید می کند. بدون این گواهی، امکان تعیین تکلیف بسیاری از دارایی ها و حقوق مالی متوفی وجود نخواهد داشت.

در فرآیند درخواست گواهی انحصار وراثت، دو برگ کلیدی نقش محوری ایفا می کنند: یکی استشهادیه انحصار وراثت که نیاز به تأیید سه شاهد دارد و دیگری دادخواست گواهی انحصار وراثت که باید به مرجع قضایی صالح تقدیم شود. این مقاله به تفصیل به بررسی این دو برگ مهم، نحوه تکمیل آن ها، مدارک لازم، شرایط شهود و تمامی نکات حقوقی پیرامون این موضوع می پردازد. هدف، ارائه راهنمایی جامع و کاربردی است تا متقاضیان بتوانند با آگاهی کامل این مراحل را طی کنند و به آسانی به فرم های مورد نیاز دسترسی یابند.

انحصار وراثت چیست؟ تعریف و اهمیت آن

گواهی انحصار وراثت سندی رسمی است که پس از فوت یک شخص، توسط مراجع قضایی صادر می شود. این گواهی به منظور شناسایی دقیق وراث قانونی متوفی، مشخص کردن نسبت آن ها با وی و در برخی موارد، تعیین سهم الارث هر یک از وراث از اموال و دارایی های به جای مانده از متوفی (ترکه) اهمیت پیدا می کند. هدف اصلی این فرآیند، جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده یا ادعای کذب در مورد وراثت و تضمین حقوق مشروع تمامی ذینفعان است.

بدون داشتن این گواهی، وراث نمی توانند هیچ گونه دخل و تصرفی در اموال متوفی داشته باشند. برای مثال، نقل و انتقال سند ملک، برداشت از حساب های بانکی، یا دریافت مطالبات متوفی، همگی منوط به ارائه گواهی انحصار وراثت است. مرجع صالح برای رسیدگی به دادخواست گواهی انحصار وراثت، شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه دائم متوفی است. به این معنا که ورثه باید به شورایی مراجعه کنند که در حوزه قضایی محل سکونت دائمی متوفی قبل از فوتش قرار دارد.

به طور کلی، انحصار وراثت به دو نوع تقسیم می شود:

1. انحصار وراثت محدود: این نوع زمانی صادر می شود که ارزش کل دارایی های متوفی کمتر از مبلغ مشخصی (که هر سال توسط قوه قضاییه اعلام می شود) باشد. در این حالت، نیازی به انتشار آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار نیست و مراحل صدور گواهی سریع تر طی می شود.
2. انحصار وراثت نامحدود: اگر ارزش دارایی های متوفی بیش از سقف تعیین شده باشد، صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود الزامی است. در این فرآیند، برای اطلاع رسانی عمومی و امکان اعتراض احتمالی، یک نوبت آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار منتشر می شود و مهلت یک ماهه برای اعتراض در نظر گرفته می شود. پس از اتمام این مهلت و عدم وجود معترض، گواهی صادر می گردد.

انتخاب نوع انحصار وراثت بر اساس ارزش ترکه، تأثیر مستقیمی بر مدت زمان و پیچیدگی فرآیند دارد.

برگ اول: نمونه فرم استشهادیه انحصار وراثت با جزئیات کامل

استشهادیه انحصار وراثت چیست و چرا به آن نیاز داریم؟

استشهادیه انحصار وراثت، سندی کتبی است که در آن، تعدادی از اشخاص آگاه و مطلع، حضور وراث قانونی متوفی را گواهی می کنند. نقش این سند در فرآیند انحصار وراثت بسیار حیاتی است، زیرا به عنوان یک دلیل مهم برای اثبات ادعای وراثت محسوب می شود و به شورای حل اختلاف کمک می کند تا از صحت لیست وراث اعلام شده اطمینان حاصل کند. مبنای قانونی این استشهادیه، قانون تصدیق انحصار وراثت است که بر اساس آن، متقاضی گواهی باید استشهادیه ای را ضمیمه دادخواست خود کند.

این برگ نشان می دهد که متوفی چه کسانی را در زمان فوت به عنوان ورثه خود داشته است و جز افراد نامبرده، وارث دیگری ندارد. همچنین، اطلاعاتی مانند تاریخ و محل فوت، آخرین اقامتگاه دائم متوفی و مذهب وی نیز در این استشهادیه قید می گردد. در واقع، استشهادیه نه تنها به شورای حل اختلاف در تأیید وراث کمک می کند، بلکه با ثبت رسمی شهادت افراد مطلع، از بروز هرگونه ابهام یا ادعای غیرواقعی در آینده جلوگیری می نماید.

نحوه تکمیل گام به گام فرم استشهادیه انحصار وراثت

تکمیل صحیح فرم استشهادیه انحصار وراثت نیازمند دقت و توجه به جزئیات است. این فرم معمولاً در دفاتر اسناد رسمی تهیه می شود و باید بدون هیچ گونه قلم خوردگی تکمیل گردد. بخش های اصلی یک نمونه برگ استشهادیه انحصار وراثت شامل موارد زیر است:

1. بخش مشخصات متقاضی: در این قسمت، نام، نام خانوادگی، شماره شناسنامه، کد ملی، آدرس و شماره تماس متقاضی (یکی از ورثه یا هر ذینفع دیگر) درج می شود. این شخص فردی است که درخواست صدور گواهی انحصار وراثت را دارد.
2. بخش اطلاعات متوفی: اطلاعات حیاتی مربوط به متوفی در این بخش وارد می شود. این اطلاعات شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، کد ملی، تاریخ فوت، محل فوت، آخرین اقامتگاه دائم متوفی و مذهب وی است.
3. بخش لیست وراث حین الفوت: این قسمت مهم ترین بخش استشهادیه است. در اینجا باید لیست کاملی از تمامی وراث قانونی متوفی در زمان فوت، با ذکر نسبت آن ها (پسر، دختر، همسر، پدر، مادر، سایر ورثه) و مشخصات کاملشان (نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه و کد ملی) آورده شود.
   • نکته مهم: فرم استشهادیه ممکن است بر اساس طبقات مختلف وراث، تفاوت های جزئی داشته باشد. برای مثال، اگر متوفی فرزند داشته باشد، وراث طبقه اول (فرزندان، پدر و مادر، همسر) ذکر می شوند. اگر فرزند نداشته باشد و وراثت به طبقه دوم (اجداد، خواهر و برادر) برسد، یا به طبقه سوم (عمو، عمه، دایی، خاله و فرزندانشان)، نحوه ذکر ورثه در فرم کمی متفاوت خواهد بود. در زمان تهیه فرم از دفترخانه، حتماً طبقه وراث را اعلام کنید.
4. بخش مشخصات و امضای سه شاهد: این بخش به گواهی سه شاهد اختصاص دارد. هر شاهد باید مشخصات کامل خود (نام، نام خانوادگی، شغل، سن، شماره شناسنامه، محل صدور، نام پدر) را ذکر کرده و سوگند یاد کند که جز به راستی چیزی نگوید و با علم به مجازات گواهی دروغ، مراتب بالا را گواهی می کند.

نکات مهم در تکمیل:

• از هرگونه قلم خوردگی یا اصلاح در متن استشهادیه خودداری کنید. در صورت نیاز به تغییر، باید فرم جدیدی تهیه شود.
• تمامی فیلدها و جاهای خالی باید با دقت و به طور کامل پر شوند.
• اطلاعات ورثه و متوفی باید دقیقاً مطابق با اسناد هویتی آن ها (شناسنامه و کارت ملی) باشد.

شرایط شهود و مقررات مربوط به گواهی و شهادت

برای تأیید استشهادیه انحصار وراثت، حضور و گواهی سه شاهد ضروری است. این شهود باید دارای شرایط خاصی باشند تا شهادتشان معتبر شناخته شود:

1. تعداد شهود: طبق قانون، سه نفر شاهد برای تأیید استشهادیه لازم است.
2. عدم قرابت نسبی یا سببی: شهود نباید با متوفی یا هر یک از وراث، قرابت نسبی یا سببی تا درجه سوم از طبقه دوم داشته باشند. یعنی خویشاوندان نزدیک متوفی یا وراث نمی توانند به عنوان شاهد عمل کنند.
3. عدم ذینفع بودن: شهود نباید در موضوع انحصار وراثت نفع شخصی داشته باشند. به عبارت دیگر، نباید از صدور یا عدم صدور گواهی انحصار وراثت سود یا ضرری به آن ها برسد.
4. عدم سابقه کیفری: شهود نباید دارای محکومیت کیفری مؤثر باشند.
5. اهلیت: شهود باید عاقل و بالغ باشند.
6. عدالت: شهود باید در جامعه به راستی و درستی شهرت داشته باشند و معروف به فساد اخلاق نباشند.

نحوه تأیید امضا: پس از تکمیل استشهادیه و امضای هر سه شاهد، لازم است که امضای حداقل یک شاهد در دفترخانه اسناد رسمی توسط سردفتر تأیید و گواهی شود. سردفتر قبل از امضا، محتویات استشهادیه را برای شاهد قرائت می کند. دو شاهد دیگر تنها با امضا کردن، شهادت خود را تأیید می کنند و نیازی به حضورشان در دفترخانه برای تأیید امضا نیست.

بر اساس ماده ۱۳۱۳ قانون مدنی، شهادت اشخاصی که دارای محکومیت جنایی، محکومیت جنحه ای که در حکم آن از حق شهادت محروم شده باشند، ولگرد، تکدی گر، معروف به فساد اخلاق، یا دارای نفع شخصی در دعوا باشند و همچنین شهادت دیوانه در حال دیوانگی، پذیرفته نمی شود.

مجازات شهادت دروغ در استشهادیه انحصار وراثت

اهمیت و حساسیت استشهادیه انحصار وراثت به حدی است که قانون برای شهادت دروغ در آن، مجازات های سنگینی در نظر گرفته است. این امر نشان دهنده تلاش قانون گذار برای تضمین صحت اطلاعات و جلوگیری از هرگونه تضییع حقوق وراث یا سوءاستفاده است.

مواد قانونی مرتبط با این جرم عبارتند از:

1. ماده ۱۰ قانون انحصار وراثت: این ماده به صراحت بیان می کند که هر شاهدی که در موضوع تحصيل تصديق وراثت، بر خلاف حقيقت شهادت دهد، برای شهادت دروغ تعقیب و به مجازاتی که برای اين جرم مقرر است محکوم خواهد شد.
2. ماده ۲۱۸ قانون مجازات عمومی (سابق) / ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات): هر کس در دادگاه شهادت دروغ دهد، به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. اگر شهادت دروغ منجر به صدور حکم مؤثر در دعوا شود، مجازات آن تشدید می گردد. همچنین، اگر در ازای شهادت دروغ وجه یا مالی دریافت شده باشد، علاوه بر مجازات فوق، به تأدیه دو برابر آنچه گرفته است نیز محکوم خواهد شد.

این مجازات ها تأکید می کنند که شهود باید با نهایت دقت و صداقت، آنچه را که از آن مطلع هستند، گواهی کنند. عواقب حقوقی و کیفری شهادت دروغ، برای فرد شاهد بسیار سنگین خواهد بود و می تواند منجر به حبس و جریمه نقدی شود. بنابراین، افراد باید پیش از امضای استشهادیه، از صحت کامل اطلاعات مندرج در آن اطمینان حاصل کنند.

نمونه فرم استشهادیه انحصار وراثت (معرفی محتوا و فرمت)

برای تسهیل در فرآیند، متقاضیان می توانند به نمونه برگ استشهادیه انحصار وراثت دسترسی داشته باشند. این نمونه ها معمولاً در فرمت های PDF و Word قابل ویرایش ارائه می شوند تا کاربران بتوانند اطلاعات مربوط به متوفی، وراث و شهود را به راحتی جایگذاری کنند. در اینجا به محتوای کلی این فرم ها اشاره می شود:

بخش به گواهی می طلبم… (اطلاعات متوفی و درخواست گواهی)

به گواهی می طلبم خانم ها و آقایانی را که آگاه هستند شادروان [نام متوفی] در تاریخ [تاریخ فوت] در شهر [محل فوت] و آخرین اقامتگاه دائمی خود در [آدرس کامل] درگذشته است و هنگام فوت:

الف: [تعداد] پسر داشته/ نداشته به نام [نام پسران با مشخصات کامل].
ب: [تعداد] دختر داشته/ نداشته به نام [نام دختران با مشخصات کامل].
پ: [تعداد] همسر دائمی داشته/ نداشته به نام [نام همسران با مشخصات کامل].
ت: مادر داشته/ نداشته به نام [نام مادر با مشخصات کامل].
ث: پدر داشته/ نداشته به نام [نام پدر با مشخصات کامل].

و وراث دیگری غیر از افراد نامبرده بالا ندارد و در موقع فوت مذهب متوفی [مذهب] بوده و دارایی او کمتر/بیشتر از مبلغ [مبلغ تخمینی دارایی] میلیون ریال بوده است تا اطلاعات خود را در این برگ بنویسند.

امضاء متقاضی: ......................

بخش گواه اول/دوم/سوم (اطلاعات شهود و متن گواهی)

۱- گواه اول:
اینجانب نام [نام شاهد] نام خانوادگی [نام خانوادگی شاهد] شغل [شغل] سن [سن] شماره شناسنامه [شماره شناسنامه] صادره [محل صدور] فرزند [نام پدر] که با خانواده (نام متوفی) [نام متوفی] از نزدیک آشنا هستم ولی رابطه خویشاوندی با درگذشته و بازماندگان او ندارم و فاقد محکومیت کیفری می باشم، خداوند متعال را در نظر گرفته سوگند یاد می کنم که جز به راستی چیزی نگویم و با علم به مقررات و مجازات گواهی دروغ و التزام به راستگویی، مراتب بالا را کلاً گواهی می کنم.

امضاء گواه: ......................

این بخش برای گواه دوم و سوم نیز به همین شکل تکرار می شود.

نکته حیاتی: همانطور که پیشتر اشاره شد، آنچه در بالا به عنوان نمونه فرم استشهادیه انحصار وراثت مشاهده شد، مربوط به وراث طبقه اول (پدر، مادر، فرزندان، همسر) است. در صورتی که وراث طبقات دیگر (مانند خواهر و برادر یا عمو و عمه) تقاضای گواهی انحصار وراثت داشته باشند، محتوای استشهادیه باید کمی متفاوت باشد تا وضعیت خانوادگی متوفی را به درستی منعکس کند. بنابراین، زمانی که برای دریافت فرم استشهادیه به دفترخانه اسناد رسمی مراجعه می شود، حتماً باید اعلام شود که متوفی واجد وراث از کدام طبقه است تا فرم مناسب تهیه گردد.

برگ دوم: نمونه فرم دادخواست گواهی انحصار وراثت با جزئیات کامل

دادخواست گواهی انحصار وراثت چیست و چه کاربردی دارد؟

دادخواست گواهی انحصار وراثت، برگه ای رسمی است که متقاضیان (یکی از وراث یا ذینفعان) از طریق آن، به صورت رسمی و قانونی، درخواست خود را برای صدور گواهی انحصار وراثت به شورای حل اختلاف تقدیم می کنند. این دادخواست به منزله اولین گام رسمی حقوقی در فرآیند انحصار وراثت است و بدون تقدیم آن، هیچگونه اقدامی از سوی مراجع قضایی صورت نخواهد گرفت. کاربرد اصلی آن، اطلاع رسانی به مرجع صالح (شورای حل اختلاف) از فوت متوفی و درخواست تعیین وراث قانونی اوست.

این سند، مسیر قانونی را برای شناسایی وراث و در نهایت تقسیم ترکه باز می کند. مرجع تقدیم این دادخواست، همانطور که پیشتر گفته شد، شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی است. تمامی مدارک لازم برای انحصار وراثت، باید به عنوان منضمات به این دادخواست پیوست شوند تا شورای حل اختلاف بتواند با بررسی آن ها، نسبت به صدور گواهی اقدام کند. دقت در تنظیم و نگارش این دادخواست از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که اشتباه در آن می تواند روند رسیدگی را به تأخیر اندازد یا حتی به رد دادخواست منجر شود.

نحوه تنظیم و نگارش دادخواست گواهی انحصار وراثت (اجزای دادخواست)

تنظیم یک دادخواست کامل و دقیق، نیازمند رعایت اصول و درج اطلاعات مشخصی است. اجزای اصلی یک نمونه برگ دادخواست گواهی انحصار وراثت به شرح زیر است:

1. خواهان: این بخش شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شغل، محل اقامت، شماره شناسنامه و کد ملی یکی از وراث یا ذینفعان است که درخواست صدور گواهی را دارد. انتخاب یک نفر از وراث به عنوان خواهان کافی است.
2. خوانده: در این قسمت، نام و مشخصات کامل سایر وراث متوفی، شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شغل، محل اقامت، شماره شناسنامه و کد ملی آن ها درج می شود.
3. وکیل یا نماینده قانونی: اگر متقاضی از طریق وکیل اقدام کرده باشد، مشخصات کامل وکیل (نام و نام خانوادگی، شماره پروانه، آدرس دفتر) در این بخش قید می گردد.
4. خواسته یا موضوع و بهای آن: این بخش باید به وضوح بیان کند که هدف از تقدیم دادخواست چیست. برای انحصار وراثت، عبارت تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت نوشته می شود. بهای خواسته معمولاً غیرمالی ذکر می شود.
5. دلایل و منضمات دادخواست: این بخش شامل فهرست تمامی مدارکی است که برای اثبات فوت متوفی و شناسایی وراث به دادخواست پیوست می شوند. این مدارک عبارتند از:
   • گواهی فوت متوفی (اصل و کپی برابر اصل)
   • اصل و کپی شناسنامه متوفی
   • اصل و کپی کارت ملی متوفی
   • اصل و کپی شناسنامه تمامی وراث
   • اصل و کپی کارت ملی تمامی وراث
   • استشهادیه محضری (همان فرم برگ اول که در دفترخانه تأیید شده است)
   • عقدنامه دائم (در صورتی که متوفی همسر دائمی داشته باشد)
   • اظهارنامه مالیات بر ارث (این مدرک برای متوفیانی که قبل از سال ۱۳۹۵ فوت کرده اند، ضروری است. برای متوفیان پس از آن تاریخ، نیازی به ارائه اظهارنامه جداگانه نیست و اطلاعات به صورت سیستمی منتقل می شود، اما همچنان تکلیف پرداخت مالیات بر ارث پابرجاست.)
   • سند مالکیت اموال متوفی (این مدرک اختیاری است اما ارائه آن می تواند به تسریع روند و تعیین ارزش ترکه کمک کند.)
6. شرح دادخواست: این بخش شامل متن اصلی درخواست است که در آن، اطلاعات متوفی (نام، نام خانوادگی، نام پدر، تاریخ فوت، محل فوت، مذهب) و لیست وراث حین الفوت (با ذکر نسبت و مشخصات) به صورت دقیق و کامل شرح داده می شود. همچنین در پایان آن، تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت مطرح می گردد.

نمونه فرم دادخواست گواهی انحصار وراثت (معرفی محتوا و فرمت)

در ادامه، یک نمونه برگ دادخواست گواهی انحصار وراثت برای آشنایی بیشتر با ساختار و محتوای آن ارائه می شود. این نمونه می تواند به عنوان راهنمایی برای تنظیم دادخواست شخصی مورد استفاده قرار گیرد.

خواهان:
نام: [نام خواهان]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی خواهان]
نام پدر: [نام پدر خواهان]
شغل: [شغل خواهان]
محل اقامت: [آدرس کامل خواهان]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه خواهان]
کد ملی: [کد ملی خواهان]

خوانده:
۱. نام: [نام وارث دوم] نام خانوادگی: [نام خانوادگی وارث دوم] نام پدر: [نام پدر وارث دوم] محل اقامت: [آدرس کامل وارث دوم]
۲. نام: [نام وارث سوم] نام خانوادگی: [نام خانوادگی وارث سوم] نام پدر: [نام پدر وارث سوم] محل اقامت: [آدرس کامل وارث سوم]
(و به همین ترتیب برای سایر وراث)

وکیل یا نماینده قانونی: [در صورت وجود: نام و نام خانوادگی وکیل، شماره پروانه، آدرس دفتر]

خواسته یا موضوع و بهای آن: تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت (غیرمالی)

دلایل و منضمات دادخواست:
۱. گواهی فوت متوفی
۲. اصل و کپی شناسنامه متوفی
۳. اصل و کپی کارت ملی متوفی
۴. اصل و کپی شناسنامه وراث
۵. اصل و کپی کارت ملی وراث
۶. استشهادیه محضری (فرم برگ اول)
۷. عقدنامه دائم (در صورت وجود همسر)
۸. اظهارنامه مالیات بر ارث (برای متوفیان قبل از ۱۳۹۵)
۹. [سایر مدارک مرتبط مانند سند مالکیت اموال]

شرح دادخواست:
با سلام احتراما به استحضار می رساند:
شادروان [نام متوفی] فرزند [نام پدر متوفی] با شماره شناسنامه [شماره شناسنامه متوفی] در تاریخ [تاریخ فوت] در اقامتگاه خود در [آدرس محل فوت] مرحوم گردیده اند. نامبرده پیرو مذهب [مذهب متوفی] می باشند و وراث حین الفوت شادروان عبارتند از:
۱. آقا/خانم [نام و نام خانوادگی همسر] (همسر دائمی)
۲. اینجانب [نام خواهان] و خانم ها [نام و نام خانوادگی دختران] (فرزندان متوفی)
۳. آقایان [نام و نام خانوادگی پسران] (فرزندان متوفی)
۴. آقا/خانم [نام و نام خانوادگی مادر] (مادر متوفی)
۵. آقا/خانم [نام و نام خانوادگی پدر] (پدر متوفی)
(تکمیل بر اساس طبقات وراث موجود)
که همگی پیرو مذهب [مذهب وراث] می باشند. دارایی متوفی طبق گواهی مالیات بر ارث پیوست می باشد.
لذا، با تقدیم این دادخواست، تقاضای صدور گواهی انحصار وراثت را از محضر شورای محترم حل اختلاف دارم.

با تشکر
امضاء خواهان

مراحل کلی دریافت گواهی انحصار وراثت (گام به گام)

فرآیند دریافت گواهی انحصار وراثت، هرچند ممکن است در نگاه اول پیچیده به نظر رسد، اما با رعایت مراحل زیر می توان آن را به صورت منظم و صحیح طی کرد:

1. تهیه و جمع آوری مدارک اولیه: اولین گام، جمع آوری تمامی مدارک لازم شامل گواهی فوت متوفی، شناسنامه و کارت ملی متوفی و تمامی وراث، سند ازدواج (در صورت وجود همسر)، و اظهارنامه مالیات بر ارث (برای متوفیان قبل از ۱۳۹۵) است.
2. مراجعه به دفتر اسناد رسمی برای تنظیم و تأیید استشهادیه: پس از جمع آوری مدارک، یکی از وراث به همراه سه شاهد واجد شرایط، به دفتر اسناد رسمی مراجعه می کند. در آنجا، فرم استشهادیه انحصار وراثت تکمیل شده و امضای حداقل یک شاهد توسط سردفتر تأیید می شود.
3. تکمیل فرم دادخواست و پیوست مدارک: پس از تأیید استشهادیه، فرم دادخواست گواهی انحصار وراثت تکمیل شده و تمامی مدارک جمع آوری شده به عنوان منضمات به آن پیوست می شوند.
4. تقدیم دادخواست به شورای حل اختلاف: دادخواست تکمیل شده به همراه مدارک پیوست، به شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی تقدیم می شود. در این مرحله، هزینه های دادرسی نیز پرداخت می گردد.
5. انتشار آگهی در روزنامه (برای انحصار وراثت نامحدود): اگر ارزش ترکه متوفی بیش از سقف تعیین شده باشد (انحصار وراثت نامحدود)، شورای حل اختلاف دستور انتشار آگهی یک نوبتی در روزنامه های کثیرالانتشار را صادر می کند. هدف از این آگهی، اطلاع رسانی به عموم و امکان اعتراض احتمالی از سوی اشخاص ذینفع است.
6. مهلت اعتراض: پس از انتشار آگهی، مهلت یک ماهه برای اعتراض به لیست وراث اعلام شده در نظر گرفته می شود. در صورت عدم وجود معترض در این مدت، پرونده وارد مرحله نهایی صدور گواهی می شود.
7. صدور گواهی انحصار وراثت: پس از اتمام مهلت اعتراض و انجام بررسی های لازم توسط شورای حل اختلاف، گواهی انحصار وراثت صادر می گردد. این گواهی به وراث امکان می دهد تا نسبت به تعیین تکلیف دارایی ها و اموال متوفی اقدام کنند.

امروزه، با راه اندازی سامانه های متعدد اینترنتی از سوی دولت و قوه قضاییه، امکان انجام برخی مراحل اخذ گواهی انحصار وراثت به شکل غیرحضوری فراهم شده است. این سامانه ها می توانند به وراث در ثبت اولیه اطلاعات و کاهش مراجعات حضوری کمک کنند. همچنین، اخیراً اخباری مبنی بر تسهیلات جدید و تصویب کمیسیون تلفیق برنامه هفتم در مورد صدور گواهی خودکار انحصار وراثت مطرح شده است. طبق این طرح، قرار است گواهی انحصار وراثت بدون نیاز به حضور فیزیکی بستگان و بر اساس داده ها و اطلاعات موجود، بلافاصله پس از فوت فرد به ذینفعان وی ارسال گردد. حداکثر زمان برای ثبت فوت شخص و ارسال گواهی به ذینفعان ۲۰ روز خواهد بود و اطلاعات متوفی باید بلافاصله به سامانه های سازمان ثبت، نیروی انتظامی، سازمان امور مالیاتی و بورس نیز ارسال شود. این تغییرات در صورت نهایی شدن، می تواند فرآیند را به شکل چشمگیری تسریع و ساده سازی کند.

فرآیند قانونی انحصار وراثت، گامی اساسی در تعیین حقوق وراث و جلوگیری از هرگونه ابهام در مورد دارایی های به جامانده از متوفی است. دقت در هر مرحله، از تکمیل فرم ها تا پیگیری قانونی، نقشی کلیدی در موفقیت آمیز بودن این مسیر ایفا می کند.

نکات مهم حقوقی

در کنار مراحل اجرایی و فرم های مورد نیاز، آشنایی با برخی نکات حقوقی نیز می تواند در تسهیل و پیشبرد فرآیند انحصار وراثت کمک کننده باشد:

• آیا برای انحصار وراثت حتماً وکیل لازم است؟

  خیر، برای انجام فرآیند انحصار وراثت، الزامی به داشتن وکیل نیست و وراث می توانند شخصاً اقدامات لازم را انجام دهند. با این حال، در پرونده هایی که پیچیدگی های خاصی دارند (مانند تعداد زیاد وراث، اختلافات بین آن ها، وجود اموال در خارج از کشور، یا عدم دسترسی به برخی مدارک)، استفاده از مشاوره وکیل متخصص در امور ارث می تواند بسیار مفید باشد. وکیل می تواند ضمن راهنمایی دقیق، از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری کرده و در زمان و انرژی وراث صرفه جویی کند.

• تفاوت انحصار وراثت محدود و نامحدود چیست؟

  تفاوت اصلی این دو نوع، در ارزش کل ترکه (دارایی های متوفی) است. اگر ارزش دارایی ها کمتر از یک سقف مشخص (که هر سال تغییر می کند) باشد، انحصار وراثت محدود نامیده می شود و نیازی به انتشار آگهی در روزنامه نیست. اما اگر ارزش ترکه از این سقف بیشتر باشد، انحصار وراثت نامحدود خواهد بود و شورای حل اختلاف دستور می دهد یک نوبت آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار منتشر شود تا در صورت وجود معترض، اطلاع رسانی لازم صورت گیرد. این آگهی منجر به مهلت یک ماهه برای اعتراض می شود.

• اگر وراث با هم توافق نداشته باشند، چه اتفاقی می افتد؟

  عدم توافق وراث در خصوص تقسیم ارث، مانعی برای صدور گواهی انحصار وراثت نیست. گواهی انحصار وراثت فقط وراث و سهم الارث قانونی آن ها را مشخص می کند و به معنای تقسیم عملی ارث نیست. پس از صدور این گواهی، اگر وراث همچنان بر سر تقسیم اموال به توافق نرسند، می توانند از طریق دادگاه، دادخواست تقسیم ترکه را مطرح کنند تا دادگاه نسبت به تقسیم قانونی اموال اقدام نماید.

• نقش مالیات بر ارث در فرآیند انحصار وراثت:

  از سال ۱۳۹۵، قانون مالیات های مستقیم در خصوص مالیات بر ارث تغییر کرد. برای متوفیان قبل از این تاریخ، ارائه اظهارنامه مالیات بر ارث به دارایی ضروری بود. اما برای متوفیان پس از ۱۳۹۵، نیازی به ارائه اظهارنامه جداگانه به اداره مالیات برای دریافت گواهی انحصار وراثت نیست. با این حال، وراث برای انتقال هر دارایی از متوفی (مانند ملک، خودرو، حساب بانکی) همچنان باید مالیات بر ارث آن دارایی را پرداخت کنند و گواهی پرداخت مالیات را به مراجع مربوطه ارائه دهند. این روند به صورت سیستمی بین قوه قضاییه و سازمان امور مالیاتی هماهنگ شده است.

• در صورت مفقود شدن مدارک چه باید کرد؟

  در صورت مفقود شدن هر یک از مدارک ضروری مانند شناسنامه، کارت ملی، یا گواهی فوت، باید برای دریافت المثنی اقدام کرد. گواهی فوت المثنی را می توان از اداره ثبت احوال دریافت کرد. برای شناسنامه و کارت ملی المثنی نیز باید به اداره ثبت احوال یا دفاتر خدمات الکترونیک انتظامی (پلیس + ۱۰) مراجعه نمود. فرآیند انحصار وراثت تا زمان تکمیل تمامی مدارک معتبر، متوقف خواهد ماند.

• مدت زمان لازم برای صدور گواهی انحصار وراثت:

  مدت زمان صدور گواهی انحصار وراثت به عوامل مختلفی بستگی دارد. برای انحصار وراثت محدود، معمولاً چند هفته زمان می برد. اما برای انحصار وراثت نامحدود، به دلیل نیاز به انتشار آگهی در روزنامه و مهلت یک ماهه اعتراض، این فرآیند حداقل یک ماه و نیم تا دو ماه به طول می انجامد. پیچیدگی پرونده، کامل بودن مدارک و نحوه عملکرد شورای حل اختلاف نیز در این زمان بندی مؤثر هستند.

---

نتیجه گیری

فرآیند انحصار وراثت گامی اساسی و اجتناب ناپذیر پس از فوت یک عزیز است که بدون آن، تعیین تکلیف قانونی دارایی ها و حقوق مالی متوفی امکان پذیر نخواهد بود. در این مسیر، دو سند اصلی، یعنی استشهادیه انحصار وراثت و دادخواست گواهی انحصار وراثت، نقش محوری ایفا می کنند. استشهادیه، با گواهی شهود، لیست وراث را تأیید می کند و دادخواست، درخواست رسمی برای صدور گواهی را به مرجع قضایی صالح (شورای حل اختلاف) ارائه می دهد.

دقت در تکمیل این نمونه برگ انحصار وراثت و سایر مدارک، همچنین آگاهی از شرایط شهود و پیامدهای قانونی شهادت دروغ، اهمیت بالایی دارد. هر گونه خطا یا نقص در این مراحل می تواند به تأخیر در روند رسیدگی یا حتی مشکلات حقوقی منجر شود. با رعایت تمامی نکات ذکر شده و استفاده از فرم های استاندارد، می توان این فرآیند را با کمترین چالش ممکن به سرانجام رساند. در صورتی که پرونده پیچیدگی های خاصی داشته باشد یا ابهامات حقوقی وجود داشته باشد، توصیه می شود حتماً از مشاوره حقوقی تخصصی بهره مند شوید. متخصصان حقوقی می توانند با راهنمایی های دقیق و کاربردی خود، شما را در این مسیر یاری دهند و از تضییع حقوق شما و سایر وراث جلوگیری کنند.

برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در زمینه انحصار وراثت، می توانید با کارشناسان ما تماس حاصل فرمایید.