اقدامات مهم در میزبانی ایران از گردشگران جام جهانی

میزبانی ایران از گردشگران جام جهانی به منزله بهره برداری از فرصتی بی نظیر برای توسعه صنعت گردشگری و معرفی جاذبه های فرهنگی و طبیعی کشور بود. این تلاش ها شامل تسهیلات گسترده روادید، آماده سازی زیرساخت های اقامتی در جزایر جنوبی، توسعه مسیرهای حمل ونقل هوایی و دریایی، و برنامه های جامع معرفی مقاصد گردشگری ایران می شود.

رویدادهای بزرگ ورزشی در سراسر جهان، فراتر از رقابت های ورزشی، به کانون های مهمی برای جذب گردشگر و شکوفایی اقتصادی کشورهای میزبان یا همسایه تبدیل می شوند. جام جهانی فوتبال، به عنوان بزرگ ترین و پرطرفدارترین رویداد ورزشی جهان، هر چهار سال یک بار فرصتی استثنائی برای تعاملات بین المللی، رونق اقتصادی و معرفی فرهنگ ها فراهم می آورد. هنگامی که قطر، همسایه جنوبی ایران، میزبانی جام جهانی ۲۰۲۲ را بر عهده گرفت، این رویداد ابعاد جدیدی برای ایران یافت. این نزدیکی جغرافیایی، برای ایران به منزله یک بستر طلایی بود تا ضمن بهره برداری از ظرفیت عظیم گردشگری ورزشی، چهره ای متفاوت و جذاب از خود به جهان معرفی کند. این مقاله به بررسی اقدامات مهمی می پردازد که ایران برای جذب و میزبانی از گردشگران جام جهانی ۲۰۲۲ انجام داد و به ارزیابی دستاوردها، چالش ها و درس آموخته های این تجربه می پردازد.

فرصت استثنائی میزبانی غیرمستقیم از گردشگران جام جهانی ۲۰۲۲

میزبانی جام جهانی ۲۰۲۲ توسط قطر، به دلیل موقعیت جغرافیایی و ویژگی های منحصر به فرد این کشور، با چالش ها و فرصت های خاصی همراه بود. در این میان، ایران با موقعیت ممتاز خود در همسایگی قطر، می توانست نقش کلیدی در تکمیل این میزبانی ایفا کند و از مزایای اقتصادی و فرهنگی آن بهره مند شود.

محدودیت های کشور میزبان (قطر) و فرصت برای ایران

قطر با وجود تمام تلاش ها برای آماده سازی زیرساخت های جام جهانی، با محدودیت های ذاتی مانند وسعت کم و ظرفیت محدود اقامتی مواجه بود. مساحت اندک این کشور، چالش هایی را در تامین تعداد کافی هتل و اقامتگاه برای میلیون ها هوادار ایجاد می کرد. بسیاری از هتل ها و حتی برخی ورزشگاه ها به صورت موقت و با برنامه ریزی برای برچیدن پس از اتمام مسابقات ساخته شده بودند تا پاسخگوی نیاز مقطعی باشند. برای مثال، تعداد زیادی هتل شناور نیز برای اسکان مسافران در نظر گرفته شده بود که این تدابیر، نشان دهنده فشار بر زیرساخت های اقامتی قطر بود.

در همین حال، جزایر جنوبی ایران، به ویژه کیش و قشم، با نزدیکی جغرافیایی به قطر و با داشتن پتانسیل های اقامتی و گردشگری، می توانستند به عنوان مقاصد جایگزین و تکمیل کننده برای اقامت هواداران جام جهانی عمل کنند. این شرایط، فرصتی بی نظیر را برای ایران فراهم آورد تا با سرمایه گذاری بر مزیت های رقابتی خود، بخشی از بار میزبانی را بر عهده بگیرد.

مزیت های رقابتی ایران

ایران از مزیت های رقابتی متعددی برای جذب گردشگران جام جهانی برخوردار بود که در ادامه به برخی از مهم ترین آن ها اشاره می شود:

• نزدیکی جغرافیایی: فاصله کوتاه دریایی و هوایی بین جزایر جنوبی ایران و قطر، امکان سفرهای سریع و آسان را برای هواداران فراهم می کرد. این نزدیکی، ایران را به مقصدی ایده آل برای اقامت هوادارانی که به دنبال تجربه ای متفاوت در کنار تماشای مسابقات بودند، تبدیل می کرد.
• جاذبه های فرهنگی و طبیعی متنوع: ایران با تاریخ غنی، تمدن چندهزار ساله، جاذبه های فرهنگی بی شمار (از جمله تخت جمشید، اصفهان، شیراز) و طبیعت بکر و متنوع (از سواحل جنوبی تا کوهستان ها و کویرها)، می توانست تجربه ای منحصربه فرد را برای گردشگران فراهم کند که فراتر از صرفاً تماشای فوتبال باشد.
• هزینه های اقامت و سفر مقرون به صرفه: در مقایسه با هزینه های بسیار بالای اقامت در قطر در زمان جام جهانی، ایران می توانست گزینه های اقامتی و تفریحی با قیمت های به مراتب مناسب تر ارائه دهد. این عامل، به خصوص برای هوادارانی که بودجه محدودتری داشتند، جذابیت بالایی ایجاد می کرد و فرصتی برای تجربه سفری اقتصادی به منطقه فراهم می آورد.

میزبانی ایران از گردشگران جام جهانی، فراتر از یک رویداد ورزشی، فرصتی طلایی برای معرفی چهره واقعی ایران، توسعه صنعت گردشگری و جذب سرمایه های خارجی به شمار می رفت.

اهداف کلان ایران از این میزبانی

جمهوری اسلامی ایران، با درک پتانسیل های موجود، اهداف کلانی را از این میزبانی غیرمستقیم دنبال می کرد. یکی از مهم ترین این اهداف، رونق صنعت گردشگری و جذب ارز بود. ورود گردشگران خارجی، به ویژه در حجم بالا، می توانست به تزریق ارز به اقتصاد کشور، ایجاد اشتغال در بخش گردشگری و صنایع وابسته، و تحریک رشد اقتصادی محلی در مناطق میزبان کمک شایانی کند.

هدف دیگر، معرفی ظرفیت های گردشگری و فرهنگی ایران به جهان بود. جام جهانی به عنوان یک رویداد با پوشش جهانی، بستری بی نظیر برای ارائه تصویری مثبت و واقع بینانه از ایران و مقابله با پدیده ایران هراسی و کلیشه های نادرست رایج در افکار عمومی بین المللی به شمار می رفت. نمایش مهمان نوازی مردم ایران، امنیت، و جاذبه های بی بدیل فرهنگی و طبیعی، می توانست در تصحیح این تصویر نقش بسزایی ایفا کند. این اهداف، همگی در راستای سیاست های کلان توسعه پایدار گردشگری در کشور تعریف شده بودند.

اقدامات مهم و کلیدی ایران برای میزبانی گردشگران جام جهانی

برای بهره برداری هرچه بیشتر از فرصت پیش آمده در جام جهانی ۲۰۲۲، ایران اقدامات گسترده ای را در بخش های مختلف زیرساختی، تسهیلاتی، و ترویجی به مرحله اجرا گذاشت. این اقدامات با هدف ایجاد یک تجربه سفر بی نقص و جذاب برای گردشگران طراحی شده بودند.

الف) تسهیلات ورود و اقامت

یکی از مهم ترین بخش های برنامه ریزی برای میزبانی، تسهیل فرآیندهای ورود و اقامت گردشگران بود. این اقدامات شامل تسهیلات روادید و توسعه زیرساخت های اقامتی و حمل و نقل می شد.

تسهیلات روادید

ایران به منظور جذب حداکثری هواداران جام جهانی، تدابیر ویژه ای در خصوص روادید اتخاذ کرد. اجرای برنامه صدور روادید رایگان برای دارندگان حایا کارت (کارت هواداری جام جهانی که برای ورود به قطر و ورزشگاه ها الزامی بود)، یکی از کلیدی ترین این اقدامات به شمار می رفت. این تصمیم به معنی لغو نیاز به ویزا برای این گروه از گردشگران بود که فرآیند سفر به ایران را برای آن ها بسیار ساده تر می کرد. همچنین، اعلام عدم نیاز به ویزا برای ورود به مناطق آزاد تجاری صنعتی ایران، به ویژه جزایر کیش و قشم، گامی دیگر در جهت تسهیل ورود و تشویق گردشگران به بازدید از این مناطق بود. این سیاست ها، موانع اداری را کاهش داده و سفر به ایران را برای بسیاری از هواداران جذاب تر می ساخت.

توسعه و آماده سازی زیرساخت های اقامتی

آماده سازی و توسعه زیرساخت های اقامتی، به ویژه در جزایر جنوبی، از اولویت های اصلی بود. در جزیره کیش، ظرفیت هتل ها به طور قابل توجهی افزایش یافت و بر اساس آمار، این جزیره تا زمان برگزاری جام جهانی ظرفیت بیش از ۲۰ هزار تخت، ۶ هزار اتاق و ۵۳ هتل را دارا بود. این آمادگی شامل افزایش تعداد تخت ها و اتاق ها در هتل های موجود و همچنین برنامه ریزی برای بهره برداری از هتل های جدید می شد.

علاوه بر هتل ها، برای تنوع بخشیدن به گزینه های اقامتی، برنامه ریزی هایی برای استقرار کشتی های کروز و فراهم آوری امکان اقامت در آن ها در جزیره کیش انجام شد. این کشتی ها می توانستند تجربه اقامتی متفاوتی را برای گردشگران فراهم آورند. همچنین، توسعه اقامتگاه های سنتی و موقت در جوار سواحل جزایر جنوبی نیز در دستور کار قرار گرفت تا گزینه های بیشتری با سلیقه ها و بودجه های متفاوت در دسترس باشد. از دیگر اقدامات مهم، برنامه ریزی برای معرفی هتل های ایران در اپلیکیشن های رسمی مربوط به جام جهانی، نظیر اپلیکیشن حایا کارت بود تا تماشاگران بتوانند با شناخت قبلی و به راحتی، محل اقامت خود در ایران را رزرو کنند.

تقویت و تنوع بخشی حمل و نقل

شبکه حمل و نقل نیز برای تسهیل جابه جایی گردشگران بین ایران و قطر، و همچنین درون ایران، تقویت شد. برقراری خطوط هوایی و دریایی منظم و متعدد بین فرودگاه های و بنادر ایران (به ویژه در جزایر کیش و قشم) و قطر، از جمله مهم ترین اقدامات بود. این خطوط هوایی و دریایی، امکان سفر روزانه و راحت را برای هوادارانی که قصد داشتند در ایران اقامت کرده و برای تماشای بازی ها به قطر سفر کنند، فراهم می آورد. همچنین، تجهیز و توسعه پایانه های مسافربری، به خصوص در جزایر جنوبی، برای افزایش ظرفیت پذیرش مسافران و ارائه خدمات بهتر در دستور کار قرار گرفت. علاوه بر این، بهبود ایمنی و دسترسی جاده ها و مسیرهای داخلی در مناطق هدف گردشگری نیز مورد توجه قرار گرفت تا دسترسی به جاذبه های گردشگری برای میهمانان خارجی آسان تر شود.

ب) برنامه های جذب و معرفی گردشگری

صرف آماده سازی زیرساخت ها کافی نبود؛ برنامه هایی برای معرفی جاذبه های ایران و طراحی بسته های سفر جذاب نیز به اجرا درآمد.

تعیین مقاصد هدف و بسته های سفر

برای هدایت گردشگران به نقاط دارای پتانسیل، شش استان و جزایر مهم (تهران، فارس، کرمان، اصفهان، هرمزگان، بندرعباس، کیش و قشم) به عنوان مقاصد هدف برای سفر تماشاگران جام جهانی تعیین شدند. این انتخاب بر اساس تنوع جاذبه های تاریخی، فرهنگی، و طبیعی این مناطق صورت گرفت. علاوه بر این، طراحی بسته های سفر و تورهای ویژه فرهنگی، تاریخی، و طبیعت گردی برای پر کردن اوقات فراغت گردشگران در روزهای غیر از بازی ها، از دیگر برنامه های مهم بود. این تورها به گونه ای طراحی شدند که فرصتی برای آشنایی عمیق تر با فرهنگ و تمدن ایران فراهم آورند.

تمرکز بر جنبه های فرهنگی و تمدنی

ایران با میراث فرهنگی غنی خود، فرصت بی نظیری برای معرفی تمدن و هنر خود به جهانیان داشت. در این راستا، برنامه ریزی هایی برای معرفی آثار باستانی، موزه ها، و تجربه های بوم گردی به مسافران و گردشگران انجام شد. هدف این بود که گردشگران فراتر از تماشای یک مسابقه فوتبال، با جنبه های اصیل و جذاب زندگی ایرانی آشنا شوند و تجربه ای غنی از سفر به ایران کسب کنند. این رویکرد به ویژه برای مقابله با ایران هراسی و بهبود تصویر بین المللی ایران اهمیت زیادی داشت.

پ) آموزش و آماده سازی نیروی انسانی

ارائه خدمات با کیفیت به گردشگران خارجی نیازمند نیروی انسانی ماهر و آموزش دیده بود. به همین منظور، برگزاری دوره های آموزشی برای مردم بومی و فعالان حوزه گردشگری در مناطق میزبان، از جمله هتلداران، رانندگان، و تورلیدرها، در دستور کار قرار گرفت. این آموزش ها بر مهارت های ارتباطی، زبان انگلیسی، و استانداردهای بین المللی خدمات گردشگری تمرکز داشتند تا اطمینان حاصل شود که گردشگران تجربه ای دلپذیر و حرفه ای از میزبانی ایران خواهند داشت.

ارزیابی و چالش های میزبانی (با نگاهی به جام جهانی ۲۰۲۲)

پس از اتمام جام جهانی ۲۰۲۲ و تلاش های ایران برای میزبانی غیرمستقیم، زمان آن فرا رسید که عملکرد کشور مورد ارزیابی قرار گیرد و هم دستاوردها و هم چالش ها به صورت واقع بینانه بررسی شوند.

دستاوردها و موفقیت های نسبی

با وجود برخی چالش ها، ایران موفقیت های نسبی در جذب گردشگر و کسب درآمد از جام جهانی ۲۰۲۲ داشت. اگرچه آمار دقیق و رسمی از میزان جذب گردشگرانی که به طور خاص برای جام جهانی به ایران سفر کردند ممکن است متفاوت باشد، اما جزایر جنوبی ایران، به ویژه کیش، شاهد افزایش نسبی حضور گردشگران خارجی در آن دوره بودند. این امر تا حدی به رونق اقتصاد محلی، به خصوص در بخش هتل داری، حمل و نقل و صنایع دستی کمک کرد. تجربه کلی گردشگران خارجی نیز، با تاکید بر مهمان نوازی و جاذبه های فرهنگی، در بسیاری موارد مثبت ارزیابی شد.

چالش ها و انتقادات

با این حال، میزبانی ایران از گردشگران جام جهانی نیز با چالش ها و انتقاداتی همراه بود که بهره برداری کامل از پتانسیل موجود را با مشکل مواجه ساخت. برخی مسئولین و کارشناسان، از جمله نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، معتقد بودند که اقدامات صورت گرفته برای جذب گردشگر در جریان بازی های جام جهانی قانع کننده نبوده و کشور تا رسیدن به نقطه مطلوب و ایده آل فاصله دارد. این انتقادات غالباً به موارد زیر اشاره داشتند:

• کاستی ها و عدم هماهنگی در برخی زیرساخت ها و خدمات: با وجود تلاش ها برای توسعه زیرساخت ها، ضعف هایی در هماهنگی بین نهادهای مختلف و کیفیت برخی خدمات مشاهده شد که می توانست تجربه گردشگران را تحت تأثیر قرار دهد.
• موانع تبلیغاتی و تصویری ایران در سطح بین الملل: وجود برخی چالش ها در روابط بین الملل و تبلیغات ناکافی، مانعی جدی در معرفی ظرفیت های ایران به هواداران فوتبال در سطح جهانی بود. تصویر ذهنی برخی از گردشگران خارجی نسبت به ایران، به دلیل تبلیغات منفی، مانع از انتخاب ایران به عنوان مقصد اصلی اقامت می شد.
• محدودیت های لجستیکی و اجرایی: با وجود برقراری خطوط هوایی و دریایی، ظرفیت و فراوانی این خطوط به حدی نبود که بتواند پاسخگوی تقاضای بالای بالقوه باشد. همچنین، پیچیدگی های اجرایی در هماهنگی های بین المللی و داخلی نیز از دیگر موانع به شمار می رفت.
• عدم بهره برداری کامل از پتانسیل موجود: به باور بسیاری از کارشناسان، با توجه به موقعیت استثنائی ایران، می توانست بهره برداری به مراتب بیشتری از این فرصت صورت گیرد. عدم استفاده بهینه از تمام ظرفیت ها، به خصوص در زمینه دیپلماسی گردشگری و بازاریابی هدفمند، از جمله نقاط ضعف این دوره محسوب می شود.

در نهایت، برخی از نمایندگان مجلس نیز بر لزوم ارزیابی دقیق عملکرد وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پس از اتمام جام جهانی تأکید کردند و اعلام داشتند که کاستی ها و ترک فعل ها مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این انتقادات، نشان از ضرورت برنامه ریزی جامع تر و اجرایی قوی تر برای رویدادهای مشابه در آینده دارد.

درس آموخته ها و پیشنهادات برای رویدادهای مشابه آینده

تجربه میزبانی غیرمستقیم از گردشگران جام جهانی ۲۰۲۲ قطر، هرچند با موفقیت ها و چالش هایی همراه بود، اما درس آموخته های ارزشمندی را برای سیاست گذاران و فعالان صنعت گردشگری ایران به ارمغان آورد. این درس ها می تواند چراغ راهی برای بهره برداری حداکثری از فرصت های مشابه در آینده باشد.

1. لزوم برنامه ریزی استراتژیک و بلندمدت فراتر از یک رویداد خاص: تاکید بر این نکته ضروری است که توسعه پایدار گردشگری نیازمند برنامه ریزی های بلندمدت و فراتر از صرفاً واکنش به یک رویداد ورزشی بزرگ است. زیرساخت ها، نیروی انسانی و بازاریابی باید به صورت مستمر و با چشم اندازی وسیع تر توسعه یابند.
2. اهمیت هماهنگی قوی میان تمامی نهادهای دولتی و بخش خصوصی: یکی از مهم ترین چالش های این دوره، عدم هماهنگی کافی میان سازمان ها و نهادهای ذیربط بود. برای موفقیت های آینده، لازم است یک کارگروه یا ستاد دائمی با اختیارات کافی و مسئولیت پذیری مشخص، برای هماهنگی تمامی بخش های دولتی و خصوصی درگیر در صنعت گردشگری تشکیل شود.
3. سرمایه گذاری مستمر در توسعه و بهبود زیرساخت های گردشگری: هتل ها، راه ها، فرودگاه ها، بنادر، و سیستم های حمل و نقل عمومی نیازمند سرمایه گذاری های مداوم و استانداردسازی هستند. این امر نه تنها برای جذب گردشگران رویدادهای بزرگ، بلکه برای توسعه کلی صنعت گردشگری کشور حیاتی است.
4. بهره گیری از فناوری های نوین در بازاریابی، رزرو و ارائه خدمات: استفاده از پلتفرم های دیجیتال، اپلیکیشن های موبایل، و روش های نوین بازاریابی آنلاین، می تواند به معرفی بهتر ایران در سطح جهانی و تسهیل فرآیندهای رزرو و سفر کمک کند. هماهنگی با سیستم های بین المللی مانند حایا کارت نمونه خوبی از این رویکرد بود که باید گسترش یابد.
5. توسعه دیپلماسی ورزشی و گردشگری برای بهبود روابط بین المللی و جذب بیشتر: دیپلماسی عمومی و ورزشی می تواند نقش مهمی در تغییر تصویر ایران در افکار عمومی جهان و جذب بیشتر گردشگر ایفا کند. تعامل فعال با سازمان های بین المللی ورزشی و گردشگری و حضور قدرتمند در رویدادهای جهانی، از ابزارهای مهم در این زمینه است.
6. رفع موانع و چالش های شناسایی شده برای افزایش کارایی در آینده: ضروری است که تمامی نقاط ضعف و کاستی های شناسایی شده در تجربه جام جهانی ۲۰۲۲، به دقت بررسی و برای رفع آن ها برنامه ریزی مشخصی صورت گیرد. این شامل بهبود کیفیت خدمات، افزایش ظرفیت های لجستیکی، و تقویت تبلیغات هدفمند می شود.

نتیجه گیری

اقدامات مهم در میزبانی ایران از گردشگران جام جهانی ۲۰۲۲ قطر، نقطه عطفی در مسیر توسعه صنعت گردشگری کشور به شمار می رود. این تجربه نشان داد که ایران دارای پتانسیل های عظیمی برای جذب گردشگران بین المللی است، به ویژه در رویدادهای بزرگ ورزشی که می تواند با هم افزایی با کشورهای همسایه، به فرصتی بی نظیر تبدیل شود. برنامه ریزی های انجام شده در حوزه های تسهیلات روادید، توسعه زیرساخت های اقامتی و حمل و نقل، و همچنین معرفی جاذبه های فرهنگی، گام های مثبتی در این راستا بوده اند.

با این حال، مسیر پیش رو برای بهره برداری کامل از این پتانسیل ها همچنان نیازمند سیاست گذاری های هوشمندانه، سرمایه گذاری های مستمر و رفع چالش های موجود است. درس آموخته های حاصل از این تجربه، می تواند به عنوان یک نقشه راه برای برنامه ریزی های آینده عمل کند تا ایران بتواند به عنوان یک مقصد جذاب برای گردشگری ورزشی و فرهنگی در صحنه بین المللی مطرح شود و سهم شایسته ای از بازار جهانی گردشگری را به خود اختصاص دهد. امید می رود با تداوم تلاش ها و بهبود هماهنگی ها، این دستاوردها به نتایج پایدار و چشم اندازی روشن برای صنعت گردشگری ایران منجر گردد.