تابش نور از دیسک قرون وسطی رازگشایی کرد/ ابزاری اسلامی، یهودی و مسیحی حامل اطلاعات صدها سال از تاریخ بشر!

تینا مزدکی: فدریکا گیگانته، مورخ هنر و متخصص ابزارهای علمی اسلامی در دانشگاه کمبریج، درست زمانی که می خواست ابزاری را از جعبه بیرون بیاورد تا بررسی کند؛ به کمک نور خورشید که بر روی بخشی از این صفحه افتاد، متوجه شد که حکاکی های رو این صفحه کلماتی به زبان عبری و اعدادی به زبان لاتین هستند. البته او می گوید از قبل مشخص بود که برخی از حکاکی های اصلی این سازه به زبان عربی نوشته شده اند. ظاهراً باریکه ی نور به شکلی به این ابزار رسیده که گیگانته معتقد است اگر این نور از بالا به جعبه می خورد هرگز متوجه حکاکی های روی ابزار نمی شد.

این مورخ، چند ماه قبل هنگام بررسی ابزار دیگری متوجه این اسطرلاب شده بود. او از کمبریج راه طولانی را طی کرد تا به شهری در شمال ایتالیا به نام ورونا برسد و نگاهی دقیق به اسطرلاب بی اندازد. اسطرلاب ها درست مانند تلفن های هوشمند امروزی ابزارهایی بودند که افراد برای زمان سنجش، تاریخ نگاری و مسیریابی با خود حمل می کردند. آن ها معمولاً 3 تا 18 اینچ اندازه گیری می کردند و اطلاعاتی از آسمان می داند که می توانست مکان ستارگان، سیارات و ماه را شناسایی کند.

او با بررسی اسطرلاب که در موزه ای در ورونا (Fondazione Museo Miniscalchi-Erizzoa) نگهداری می شد، متوجه شد که احتمالاً این ابزار در شهر تولدو اسپانیا و در قرن یازدهم ساخته شده و دست کم شش بار توسط افراد با ادیان مختلف استفاده شده است. تولدو در آن زمان یک مرکز فرهنگی پررونق بود که مردمانی با هر سه دین را درهم آمیخته بود. به گفته این مورخ، امروزه بسیاری از افراد توجه نمی کنند اما اینکه نوعی دانش نجومی بین جمعیت های مختلف به اشتراک گذاشته شده بود بسیار جالب است.

اسطرلاب ها ممکن است توسط یونانیان باستان اختراع شده باشد، زیرا در نوشته های یونانی از قرن چهارم قبل از میلاد، اسم آن ها آمده است. اما به نظر می رسد که آن ها در اوایل قرون وسطی از طریق ستاره شناسان مسلمان وارد علم اروپایی شده اند که کاربردهای آن ها را بسیار اصلاح کردند. یک منجم عرب در قرن دهم نوشته بود که اسطرلاب ها بیش از 1000 کاربرد داشتند، ازجمله تعیین قبله، جهت صحیح مکه برای نماز مسلمانان و همچنین بررسی، زمان سنجی، و تعیین عرض جغرافیایی یک مکان خاص. البته اسطرلاب ها برای استفاده در کشتی ها ناکارآمد بودند، بنابراین در قرن 15 توسط اسطرلاب های دریایی (mariner’s astrolabes) و سپس در قرن 16 توسط چارَک (Quadrant) و در قرن 18 توسط سکستانت (sextant) جایگزین شدند.

در بررسی های گیگانته مشخص شد که یک طرف اسطرلاب علامتی حکاکی شده به زبان عربی دارد که نوشته «برای عرض جغرافیایی قرطبه، 38 ⁰ 30» درحالی که طرف دیگر علامت «برای عرض جغرافیایی تولدو، 40 ⁰» حک شده است. به نظر می رسد این ابزار در اصل برای تعیین زمان صحیح نمازهای روزانه مسلمانان در آن مکان ها طراحی شده است، اما می توان از آن برای تعیین تاریخ ها در تقویم قمری مورداستفاده توسط دین اسلام نیز استفاده کرد. البته چنین ابزار گران قیمتی ممکن است دارایی یک مسجد تاثیرگذار باشد.

مدتی بعد روی این اسطرلاب با حروف عربی نوشته اند برای اسحاق، کار یونس (for Isḥāq […]/the work of Yūnus). این مورخ می گوید چنین نام هایی، اسامی یهودی هستند که به اسحاق و یونس ترجمه می شوند و ممکن است نشان دهنده این باشد که این ابزار توسط مالک جدیدی در جامعه سفارادی اسپانیا که زبان عربی صحبت می کردند به دست آمده باشد. صفحه دیگری که در زمان های بعدی برای اسطرلاب ساخته شد با عرض های جغرافیایی مطابق با شمال آفریقا حک شده است که نشان می دهد ممکن است صاحبان دیگر، آن را در مراکش یا مصر استفاده کرده باشند.

اسطرلاب همچنین دارای کتیبه هایی به زبان عبری در دودست مختلف است – یکی از آن ها نشانه های عمیق و منظمی دارد، درحالی که بقیه سبک و ناهموار بودند. او می گوید: این علامت های عبری نشان می دهد که ممکن است بعداً در میان یهودیان ایتالیا، جایی که زبان عربی درک نمی شد، استفاده شده باشد. حکاکی ها و اعداد عبری که با حروف لاتین خراشیده شده اند، نشان می دهند که اسطرلاب در زمان متفاوتی برای مکان های متفاوتی تنظیم شده است.

همچنین در تغییرات اسطرلاب، پیشروی اعتدال ها (procession of the equinoxes) که یک مبحث نجومی است بی تاثیر نبوده چراکه به موجب آن ستاره ها به آرامی موقعیت سالانه خود را در طول قرن ها تغییر می دهند. از طرفی برخی تغییرات مکانیکی نیز در اسطرلاب به چشم می خورد. به عنوان مثال، کوبیدن انتهای نشانگرهای آن کمی به سمت چپ ممکن است تلاش هایی برای اصلاح تغییرات در موقعیت ستارگان باشد. این تنظیمات با توصیه های ابراهیم بن عزرا (1089-1167) شاعر اسپانیایی-یهودی، که در سفر به ورونا، رساله ای عبری در مورداستفاده از اسطرلاب نوشت، مطابقت دارد.

این اسطرلاب توسط یک نجیب زاده قرن هفدهمی از جامعه یهودی ورونا به خانواده ای که موزه را تاسیس کردند، واگذار شد. گیگانته می گوید که قبلاً این شی تقریباً نادیده گرفته می شد، اما اکنون یکی از ارزشمندترین اشیاء موزه است چراکه این شیء اسلامی، یهودی و مسیحی است و نمی توان هویت هیچ یک از این ادیان را از یکدیگر جدا کرد.

منبع: nautil

227323