مسجد و هویت بخشی به محله

در یک پژوهش بررسی شد؛

مسجد علاوه بر مرکزیت برای عبادت، محلی برای نشان دادن هماهنگی بیشتر و همبستگی مردم برای رسیدن به اهداف الهی و انسانی است.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری نکستونز، ارتقا و رسیدگی به فضاهای عمومی  به ارتقا هرچه بیشتر زندگی عمومی در شهرها و محله ها می شود مساجد یکی از فضاهای عمومی هستند که با درگیری هرچه بیشتر شهروندان باعث هویت بخشی به شهر و محله می شود.  

محسن الویری (مدرس دانشگاه باقرالعلوم(ع)) در مقاله ای با عنوان «رویکردی تاریخی به مسجد به عنوان الگوی جامعه دینی و هویت بخش محله»  به این موضوع اشاره می کند که مسجد به معنی سجده گاه در اصطلاح شرعی به مکانی اطلاق می شود که برای نماز خواندن همه مسلمانان وقف شده باشد و مسجد علاوه بر مرکزیت برای عبادت، محلی برای نشان دادن هماهنگی بیشتر و همبستگی مردم برای رسیدن به اهداف الهی و انسانی است.

* مساجد و تاثیر آن برآداب شهروندی

 به زعم این پژوهشگر تاسیس مسجد از سوی پیامبر (ص) بلافاصله پس از ورود به شهر مدینه، تنها اقدامی نمادین برای نشان دادن جوهره عبودی جامعه و حکومت در اندیشه اسلامی نبود؛ بلکه با مروری بر متون دینی و تاریخی، چنین به نظر می آید که مسجد به عنوان نخستین فضای کالبدی شهری، الگو و ماکتی بود برای آنچه پیامبر (ص) در سطح کلان جامعه تعقیب می کردند.

یعنی پیامبر (ص) نخست الگویی از جامعه مطلوب و آرمانی اسلامی را در مقیاسی کوچک به نمایش گذاشتند تا مسلمانان ضمن یافتن نگاهی کلان نسبت به افق آینده، به تدریج و در فضای فراهم آمده در مسجد با احکام و معارف دینی آشنا شوند، متناسب با آموزه های دینی تربیت شوند و با آداب شهروندی در یک جامعه دینی انس بگیرند.

* مهمترین کارکرد مساجد

این پژوهشگر توضیح می دهد که بعدها مسلمانان با تاسی به پیامبر (ص) بنای شهرهای جدید مانند کوفه، بصره و قاهره را با ساختن مسجد آغاز کردند. مسجد از همان آغاز پیدایش در عصر پیامبر (ص) کارکردهای مختلفی داشت. مهمترین این کارکردها به رغم فراز و نشیبی که در گذار تاریخ یافته است، چنین است: کارکرد عبادی؛ کارکرد آموزشی؛ کارکرد فرهنگی و ارتباطاتی؛ کارکرد سیای و کارکرد اجتماعی.

الویری در ادامه این پژوهش توضیح می دهد که این کارکردها به ویژه با تکیه بر تجربه تاریخی، نمایانگر گونه ای خاص از تعامل بین انسان و خدا و نماد بیرونی جامعیت دین و تجسم جایگاه عبادت و علم به مثابه دو بال تعالی انسان ها در تفکر دینی است.

این پژوهشگر اینگونه جمع بندی می کند که جامه تحقق پوشیدن توسعه محله ای متناسب با باورهای دینی و ظرفیت ها و ضرورت های برخاسته از آرمان های نظام جمهوری اسلامی، نیازمند بازتعریف رسالت، نقش و کارکردهای مساجد محله با رعایت یکسانی ها و تفاوت های آن با مساجد جامع به ویژه از نظر گستره عمل بر اساس آموزه های دینی و ژرف کاری در تجربه تاریخی است و بر این اساس تمامی امور مربوطه به مساجد مانند معماری، اجزاء، کارگزاران، درآمدها و هزینه های آن نیز باید مورد بازنگری قرار گیرد.

گفتنی است، یافته های این پژوهش در همایش «همایش ملی مسجد و نظم اجتماعی در ایران» ارایه شده، این همایش توسط پژوهشگاه فرهنگ هنر و راتباطات اسفند 1402 برگزار شده است.