منتقدی که نقد به خودش را نمی پذیرفت!

در نشست «به یاد محمود کیانوش» شاعر، مترجم و منتقد ادبی عنوان شد که« او رادیکال ترین نقدها را نسبت به شخصیت ها داشت اما خودش کوچکترین نقد را نمی پذیرفت و دنبال تمجید بود.»

به گزارش نکستونز، نشست «به یاد محمود کیانوش» به مناسبت انتشار کتاب «محمود کیانوش به روایت محمود کیانوش»، روز یکشنبه، 20 خرداد در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگراز شد.

از دوستی تا نقد شاملو

محمود جعفری دهقی، نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه در سخنانی با اشاره به کتاب « محمود کیانوش به روایت محمود کیانوش» گفت: این کتاب، خاطرات نسل ما را زنده کرده است و تاریخ ادبیات آن دوره (دهه چهل و پنجاه)است؛ در ظاهر محمود کیانوش خاطرات خود را نوشته اما نوعی تاریخ ادبیات و نقد ادبی آن زمان است.

او با بیان اینکه کتاب 40 فصل دارد، ادامه داد: بعد از مقدمه خطیبی، کیانوش از کودکی و از خانواده اش می نویسد؛ اینکه پدرش اصرار داشته روحانی شود و به همین جهت او را به مکتب خانه می فرست و مادرش می خواسته مدرسه معمولی برود. در ادامه کیانوش از آشنایی اش با زبان انگلیسی و آغاز ترجمه می گوید. طی دانشسرا به شعر آزاد رو می آورد که اشعارش در مجله «خوشه» چاپ می شده است. بعد به ادامه تحصیل در رشته ادبیات انگلیسی به دانشگاه می رود و از شانس دانشجوی شاهرخ مسکوب می شود.

جعفری دهقی ادامه داد: محمود کیانوش در ادامه برخوردهایش با چهره های مطرح ادبی، کدورت ها و دلخوری هایش را مطرح می کند؛ مثلا اینکه می گوید «نجف دریابندری سرمن کلاه گذاشت.» یا از آشنایی و دوستی و کدورتش با شاملو می گوید و این موضوع را مطرح می کند، «شاملو آنقدر به من نزدیک بود من را کیاجان صدا می زد اما در یک مقاله نظری دادم، «هنر مساوی است با انسان به علاوه طبیعت» که شاملو به نام خود استفاده کرد.» و رابطه کاری اش با شاملو با این ادعای کیانوش پایان می پذیرد که شاملو ترجمه ای از کیانوش را دزدیده و به نام خود چاپ کرده است. محمود کیانوش درباره شعر شاملو گفته است: «شاملو نثر قرن و پنجم و ششم را استفاده می کند تا به نحوی شکوه کار خود را نشان دهد.»

 این استاد دانشگاه در ادامه معرفی کتاب « کیانوش به روایت کیانوش» به نظر محمود کیانوش درباره شعر به عنوان «شعر برهنه»  پرداخت.
 
به گفته جعفری دهقی کیانوش در فصل های مختلف کتاب درباره دوستی اش با نادر نادرپور، پرویز ناتل خانلری و همکاری اش در مجله سخن، آشنایی و دوستی اش با پرویز داریوش، غلامحسن ساعدی، سیروس طاهباز و م آزاد اشاره می کنند.

کیانوش همچنین از وسواس نگارشی اش می گوید در حدی که داستان نادر ابراهیمی را برای مجله سخن نپذیرفته است. در  فصل 28  به شعر کودکان می پردازد. در فصل 31 به نام های مستعارش می پردازد و در فصل بعدش از  بازنشسته شدن خود و دلخوری از همکاران ادبی می گوید و بعد هم تن به مهاجرت می دهد.

دهقی یادآور شد: در پایان این اثر، محمود کیانوش از فوت و فن کوزه گری نوشتن می گوید؛ اینکه برای سرودن شعر زمانی خاصی وجود ندارد و شعر باید حادث شود یا برای نوشتن داستان، روح داستان باید از کالبد آن بزرگتر باشد.

روایت تبدیل دوستی ها به دشمنی محمود کیانوش

اسدالله شعبانی، شاعر، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان و منتقد ادبی هم در این نشست محمود کیانوش را یکی از چهره درخشان ادبیات خواند که یکی از برتری هایش را راهیابی به قلمرو ادبیات کودک دانست و گفت: کیانوش از بهترین ها بود. برخلاف دیگر شاعران ادبیات کودکان، از قلمرو ادبیات بزرگسال وارد شعر کودک شده بود و کسانی چون یمینی شریف از ادبیات فولکلور.

کیانوش معتقد بود، شعر یمینی شریف ادیبانه نیست، یا در جایی می گوید یمینی شاعر نیست نوشته هایش به آگهی های تجارتی تنه می زند البته من در مقاله ای مفصلا به یمنی شریف پرداخته و گفته ام او شاعر خوبی بود، نسبت به مسایل کودکان و نوجوانان آگاه بود و با دنیای بچه ها ارتباط تنگاتنگ داشت و شعرهای آمیخته با مفاهیم ملی برای کودکان بود و شعر او بهترین راهنما برای کودکان بود. برخی از ما شاعران کودک و نوجوان از زیر شنل یمینی شریف درآمدیم و بعد زیر شنل کیانوش رفتیم. اینکه بگویم یمینی شریف شاعر نیست، تندخویی می دانم.

او سپس درباره آشنایی اش با محمود کیانوش و دعوتش به ایران و چاپ آثارش در کانون پرورش فکری توضیح داد و گفت: یک بار از او خواستم  بیوگرافی مختصری از خود بدهید تا در اختیار معلمان و دانش آموزان بگذاریم، یک بیوگرافی 30 صفحه ای نوشته بود بیشتر تاریخ ادبیات معاصر بود و از سینما و شعر و ادبیات و حشر و نشر با بزرگان گفته بود و از برخی هم به بدی یاد کرده بود. به او گفتم بیوگرافی را خلاصه می کنم و  قسمت های مربوط به شما را منتشر خواهم کرد، گفت نه، همین را منتشر کن. که من منتشر نکردم.

شعبانی ادامه داد: در این مقاله هم کیانوش درباره آشنا شدن با بزرگان، تبدیل آشنایی به دوستی و تبدیل دوستی به دشمنی گفته بود. کیانوش معتقد بود زندگی شخصی هنرمند و به زندگی ادبی و هنری اش گره خورده و به همین دلیل مسایل خصوصی را هم  بیان می کرد که به نظرم تاثیر مثبتی ندارد. درباره نقدش به یمینی شریف گفتم. درباره ماجرای آل احمد نمی دانم اما می دانم آل احمد هم فرد تندی بود و با تحقیر با دیگران حرف می زد اما بعید می دانم آنقدر که محمود کیانوش اشاره می کند، بد باشد. درباره رابطه م آزاد و طاهباز با کیانوش دشمنی میانشان نبود و حتی آن ها کمک کردند تا کیانوش در دهه 60 به ایران بیاید.

این منتقد ادبی سپس با بیان اینکه نسبت به نیما یوشیج تعصب ندارد و بیشتر دلبستگی دارد، به نقد محمود کیانوش به نیما یوشیج اشاره کرد و گفت: می توانیم منتقد باشیم اما نباید نسبت ناروا به کسی بگوییم و شخص را طرد و یا رد کنیم. رباعیات نیما ارزش بررسی ندارد و کتاب ارزش احساسات نیز متن خام است در این شکی نیست اما نیما شعر امروز را پی ریزی کرده است. کیانوش در نقد خود به طرز غم انگیزی از اصلا و به هیچ وجه استفاده  کرده و گفته بی سواد است چون نیما یوشیج می گوید شعر حافظ از سعدی بهتر است. کیانوش برای اینکه ثابت کند نیما اشتباه می کند، گریبان حافظ را هم می گیرد و برخی از  شعرهای حافظ  را به عنوان مداح طرح می کند در حالی که جهان حافظ فراتر از این چیزهاست و  کیانوش نگاه سطحی به شعر حافظ دارد.

محمود کیانوش کوچکترین انتقادی  را نمی پذیرفت و دوست داشت تمجید شود. با کسی که او را نقد می کرد، رابطه خوبی نداشت

شعبانی خاطرنشان کرد: کیانوش یکی از افراد فرهیخته دوران ماست اما گاه در نقد  افراط کرده و نسبت ناروا به اشخاص می دهد. ما باید نقد متقابل زا بپذیریم و  شنونده خوبی در برابر نقد باشیم اما نقدی که من نسبت به نقد کیانوش درباره نیما نوشتم، موجب دلخوری اش شد و از درجه دوستی به دشمنی پرتاب کرد. هرچند در این نقد درباره ویژگی های شعر کیانوش گفته بودم مثلا اینکه نمادها و تصویرهای شهری و شهرنشینی در شعر کودک گسترش داده است، یا کیانوش در شعر نوجوان نگاه قدیمی دارد من دنیای نو مطرح می کنم. 

شعبانی تاکید کرد: محمود کیانوش کوچکترین انتقادی  را نمی پذیرفت و دوست داشت تمجید شود. با کسی که او را نقد می کرد، رابطه خوبی نداشت. البته خوشحالم از من به خوبی یاد کرده،  تشویقم می کرد و باعث شد کار در قلمرو ادبیات کودک را ادامه دهم. بر من تاثیرگذار بود و دچار سرنوشت بقیه نشدم.

او درباره اینکه چگونه از دوست به دشمن محمود کیانوش تبدیل شد، توضیح داد: چند ماه  قبل از مرگش تلفنی زنگ زد و من به او گفتم، استاد عزیزم کیانوش. گفت دست نگهدار شما دوست من نیستی، در خبری که درباره پری منصور [همسر کیانوش]منتشر شده، اطلاعات اشتباهی داده است. ماجرای خبر هم اینطور بود که خبرنگاری به من زنگ زد، خبر داری پری منصوری فوت شده، من گفتم خبر ندارم. اما آنها به نقل از من، خبر را منتشر کرده بودند. بعد در آن تماس گفت، مطلبی که  درباره نیما نوشته بودی، خواندم. من سعی کردم ماجرا را به شوخی برگزار کنم  اما تلفن به شکل بدی قطع شد. من به آن خبرنگار گفتم چرا خبر را کار کردی ! 

کیانوش نقد گزنده ای داشت

روح انگیز شریفیان، نویسنده نیز در پیام ویدیویی به این مراسم با اشاره دوستی و آشنایی اش در لندن در سخنانی اظهار کرد: همیشه علاقه مند به نوشتن بودم، با خودم گفتم نوشته هایم را به کیانوش می دهم تا بخواند، اگر خوب بود ادامه می دهم و اگر نه تردیدم را برای نوشتن کنار می گذارم. متنم را در اختیار او گذاشتم و خواند و بعد از یک هفته به من زنگ زد و نکات جالبی مطرح کرد و نکته قابل استفاده ای به من گفت و من هم کار ادبی و نوشتن را شروع کردم. دوستای ما تا اخر پایدار بود و من خودم را مدیون او می دانم.

 او خاطرنشان کرد: محمود کیانوش از کسی تعریف نمی کرد. انسان والایی بود. دانش و احاطه اش به زبان فارسی بی نظیر بود و دانشش را با گشاده دستی در اختیار دیگران می گذاشت. کیانوش پرکار بود و چهره های ادبی متفاوت داشت.  او مبتکر شعر کودک بود و شعر ناب داشت.

شریفیان ادامه داد: کیانوش دارای نقد گزنده ای بود؛ نقدی راستین که وجدان بیدار ادبی بود زیرا معتقد بود واقعیت از همه چیز باارزش تر است، اصلا اهل مصاحبه نبود. کارهای ادبی بی شمار  داشت که می توان آن ها دانشنامه ای کامل تشبیه کرد. شخصیت پیچیده و چند گوشه ای داشت. من بر دوستی ام تکیه می کنم و قدر می دانم. امیدوارم با نشست های این چنینی آثارش شناخته شود و قدرش بیشتر شناخته شود.

 ارتش یک نفره ای که راه خودش را می رفت

کامیار عابدی، منقد ادبی و پژوهشگر با بیان اینکه احصا ادبی آثار محمود کیانوش بسیار دشوار است، گفت: نوع کار و وسعت موضوعات و آثارش ژ بیش از همه  با شاملو قابل مقایسه است؛ شاملو شاعر، پژوهشگر، مترجم، روزنامه نگار و مصحح متون است و کیانوش نیز در دو قلمرو فراتر از شاملو فعالیت داشت.

 او سپس گفت: یکی از نکته هایی که در آثار کیانوش دیده می شود این است که او  همیشه به راه خودش می رفته و گویا صداهای دیگر نمی شنیده است و فقط صدایی که خود ایجاد کرده، می شنیده و به آن توجه می کرده و آن قلمرو را دایم گسترش می داده است، به تعبیری ارتش یک نفره بود و در  قلمروهای مختلف قلم می زد و گاه در نقد رادیکال می شد. در مجموع کیانوش از جمله اشخاص خاصی بود که راه خود را می رفت. شاید تنها موضوع مشترک در کارهایش تاکید بر عقل سلیم است، در دوره جوانی  و در دوره کوتاهی تحت تاثیر چپ بوده  اما این تاثیر بسیار ناچیز بوده  است و بیشتر  آبشخور فکری اش روشن اندیشی قرن 17 و18 فرانسه و اروپا است. خردمندی و اصالت عقل در کارهایش وجود دارد.

 عابدی افزود: شعرهای محمود کیانوش عجیب و غریب است و تافته جدا بافته ای از نسل خود است که بازتاب زیادی نداشته است و دلیل این موضوع را محمد قاید در نوشتاری بعد از فوت محمود کیانوش چنین بیان کرد که «محمود کیانوش در حوزه شعر بزرگسالان، شاعر غیر ایرانی بود تا شاعر ایرانی». او توضیح بیشتری در این زمینه نداد اما به نظر تصویرپردازی و مضمون پردازی معمول در شعر ایرانی در شعر کیانوش نبود و بیشتر تحت تاثیر شعر انگلیسی بود و عنصر روایت شعرش را حمایت می کند  و شگفت انگیزی کلامی در اشعارش  وجود ندارد که مخاطب ایرانی را جذب کند و نوعی  فلسفی اندیشی در شعر بود.  نگاهش به مسایل کلی بود و درباره انسان به صورت کلی صحبت می کرد. دز اشعارش نشانی از ملی گرایی و چگرایی نشانیی نمی بینید، برایش انسان به ما هو انسان مهم بود.

 این پژوهشگر با تاکید بر اینکه کیانوش در اوج چپ گرایی در ایران چپ گرا نبود، اظهار کرد: موقعیت کیانوش در آن دوره، یک موقعی استثنایی است؛ گاهی متعدل و متمایل به سنت می شود  گاهی سنت گرایی متمایل به نو است. بهار درباره دهخدا به رعدی آذرخشی گفته بود: «جای شگفتی است که این مرد مثل ظرفی است که هر نوع آبی در آن جا شود، هم شعرهای سنتی  دارد و هم شعرهای عامیانه.» تا حدودی می توان کیانوش را به این زمینه، منسوب کرد و  او در هیچ یک از قاب ها نمی گنجد.

نقدی که برای کیانوش گران تمام شد

عابدی یادآور شد: کیانوش از سیاست پرهیز می کرد و فقط یک کار سیاسی انجام داد که به ضررش تمام شد. زمانی که نقدی به آل احمد  نوشت، به دعوت خانلری به مجله سخن رفت. دعوت به کار خانلری از کیانوش مانند توپ صدا کرد. بسیاری این ذهنیت را داشتند و دارند که حانلری به خاطر این نقد ادبی از خانلری دعوت به کار کرد و گفتمان سیاسی آن دوره علیه خانلری بود. مقاله چیز بدی نبود، قبل از آن به کیانوش  حمله کرده بودند. حتی طاهبار و م . آزاد پیش از ان که کتاب داستان کیانوش منتشر شود، آن را از یکی از چاپخانه ها پیدا کرده بودند و بر کتاب منتشر نشده به شکل بدی نقد نوشتند که در مجله منتشر شد.  این نقد کیانوش از آل احمد برایش گران تمام شد. کینه این موضوع همیشه به دل محمود کیانوش ماند. تنها فعل سیاسی کیانوش همکاری با حانلری بود و چوب این موضوع را خورد.

 این منتقد ادبی در پایان سخنان خود گفت: جنبی ادبی «کیانوش به روایت کیانوش» بیشتر بود و  نظر کیانوش درباره شعر  روشن تر  بود. کتاب خوبی است، در اینجا به آراء و آثار او بسیار می پردازد، نظراتش در این کتاب نسبت به کتاب «اجازه بدهید بنویسیم آقا» معتدل تر است و کیانوش در دهه 90 رادیکال شد. البته اشکالاتی در برخی تاریخ ها و نام ها وجود دارد که بیشتر به خاطر این است که با تکیه بر حافظه کیانوش نوشته شده است.

ادبیات کودک بلای جانش شد

مهدی خطیبی، نویسنده و ویراستار که کتاب «محمود کیانوش به روایت محمود کیانوش» را منتشر کرده است، در سخنانی درباره روند انتشار کتاب توضیح داد و گفت: شخصیت کیانوش برایم جذاب بود. باید عادت دفاع از مردان بزرگ را ترک کنیم که این موضوع را در کیانوش دیدم.

 او سپس درباره آشنایی اش با محمود کیانوش و شروع نوشتن شناخت نامه محمود کیانوش و کتاب فعالی گفت و خاطرنشان کرد: محمود کیانوش به هیچ عنوان نقد را برنمی تابد. در دهه 90  هیچ ناشری حتی ناشرانی که کارشان شناختنامه بود، نمی پذیرفتند که این اثر را منتشر کنند زیرا هم تعداد صفحات کتاب زیاد بود و هم اینکه خود کیانوش در هیچ حلقه ای نبود. خودش همیشه می نالید که ادبیات کودک بلای جان من و کارهایم شده. همه من را به ادبیات کودک می شناسند.

 خطیبی در پایان سخنان خود گفت: کیانوش معتقد بود شخصیت ادبی شاعر با شخصیت خانوادگی اش فرق ندارد و کیانوش به همین شکل بود. او از منزه ترین و پاک ترین انسان ها بود.

عکس ها از عاطفه حصارکی زاده

 پایان خبر نکستونز