بحرانی در بحرانِ انفجار بندرعباس!

محمد خدادی ـ مدیرعامل اسبق ایرنا و معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد در دولت دوازدهم ـ در گفت وگویی با نکستونز درباره اینکه رسانه ها دو هفته بعد از وقوع حادثه انفجار کدام ابعاد را باید پررنگ کنند معتقد است: رسانه محل انتقال اطلاعات و خود اطلاعات نیست؛ اطلاعات و دسترسی به اطلاعات در اختیار حاکمیت است؛ بنابراین ما قبل از اینکه به رسانه برسیم اول باید سراغ حاکمیت برویم چرا که این حاکمیت است که در مواقع بحران مدیریت بحران در اختیارش است.

بحرانی در بحران به نام بحران اطلاع رسانی

خدادی با اشاره به بحران اطلاع رسانی در مواقع بحران خاطرنشان کرد: بحرانی که ما الان داریم یک بحران در بحران است؛ به این صورت که وقتی بحرانی به وجود می آید در دل آن بحران یک بحران جدید به نام بحران اطلاع رسانی شکل می گیرد. مختصات این بحران این است که متولی واحد ندارد همه در آن دخیل اند و اتفاقا در مواجهه و در مدیریت بحران اطلاع رسانی مهارت هم ندارند. برای اینکه اولاً قرار نیست که همه با هم حرف بزنند یا همه سکوت کنند؛ یعنی هر فردی که یک فعالیتی در یک بحران انجام می دهد قرار نیست اظهارنظری کند. آتش نشان تخصص و توانایی اش در خاموش کردن آتش است و محدود به این وظیفه می تواند اطلاع رسانی کند اورژانس تخصصش در انتقال مجروح است و نمی تواند علت انفجار را شناسایی کند و … . همه این ارگان ها بخشی از بحران هستند اما یک بحران در دل این بحران است به نام اطلاع رسانی که نیازمند متولی تصمیم گیری سیاست گذاری تقسیم کار هدایت و مدیریت اطلاعات و … و … است که اولا مهارت اطلاع رسانی بحران داشته باشد دوم دسترسی به اطلاعات و مهم تر اینکه اطلاع رسانی به صورت متمرکز و با زمان بندی مشخص مبتنی بر واقعیت صحنه نه گمانه صورت گیرد.

در این زمینه بخوانید:

اخبار انفجار بندرعباس در گفت وگوی نکستونز با معاون سیاسی صداوسیما

هنوز یاد نگرفتیم از کشته های یک انفجار عکس منتشر نکنیم!

تجربه پلاسکو و متروپل به کمک انفجار بندرعباس آمد؟

مهارت اطلاع رسانی را هم به رسمیت بشناسیم

خدادی با بیان اینکه ما همان گونه که مهارت آتش خاموش کردن داریم باید مهارت اطلاع رسانی را هم به رسمیت بشناسیم توضیح داد: متخصان اطلاع رسانی ما عملاً دست اندرکار مدیریت بحران اطلاعات نیستند و در نتیجه جریان اطلاع رسانی دست همه افراد است؛ از نماینده مجلس گرفته تا مسوولان دستگاه های مختلف ولی وقتی می خواهند آتش خاموش کنند فقط آتش نشان ها آتش را خاموش می کنند ولی وقتی می خواهیم اطلاع رسانی کنیم همه اطلاع رسانی می کنند. نیاز است ما همان گونه که مهارت آتش خاموش کردن را داریم مهارت اطلاع رسانی را هم به رسمیت بشناسیم.

یا همه با هم حرف می زنند یا هیچکس حرف نمی زند

این مدیر رسانه که مسئولیت جریان اطلاع رسانی و آموزش ستاد ملی مقابله با کرونا را در سوابق فعالیتش دارد درباره جریان اطلاع رسانی در مواقع بحران اظهار کرد: در جریان اطلاع رسانی نحوه انتقال اطلاعات دسته بندی اطلاعات ساده سازی اطلاعات حتی مدیریت زمان و مهارت بیان و … همه نیازمند به افرادی است که تخصص این کار را داشته باشند. وقتی در جریان یک بحران قرار می گیریم یا همه با هم حرف می زنند یا هیچ کس حرف نمی زند. یا همه با همدیگر شروع می کنند از عملکرد خودشان بیان کردن؛ در حالی که برای کسی عملکرد دستگاه ها مهم نیست نتیجه عملکرد برایشان مهم است و اتفاقا به دلیل اینکه همه حرف می زنند افراد غیرمتخصص غیرمرتبط و غیرمتولی هم حرف می زنند؛ این است که متولی واحدی در اطلاع رسانی وجود ندارد. شما می بینید ستاد بحران در آتش سوزی بندر شهید رجایی یا خاموش است یا صدایش به کسی نمی رسد چون همه در حال اظهار نظر هستند و جالب تر اینکه صداوسیما یک نماینده مجلس را که خودش از حادثه اطلاعی ندارد و به او هم فرد دیگری گفته است دعوت و علت وقوع حادثه را جویا می شود! چرا آن کسی که خودش متولی کار است حرف نمی زند اما نماینده مجلسی که اطلاعات را از خود او گرفته حرف می زند؟! خروجی این ماجرا چیست؟ این است که به جهت اطلاع رسانی تناقض ایجاد می شود. بسیاری از حرف هایی هم که زده می شود شبه اطلاعات گمانه زنی و برداشت از حادثه است.
وی افزود: حتی در مورد آمار تلفات مجروحان و جان باختگان حادثه الزاما اینگونه نیست که اطلاعات در اختیار همه باشد ولی شما می بینید هر دقیقه هر کسی یک چیزی می گوید. حتی به گونه ای که ما به نقطه ای می رسیم که انتظار اضافه ای در مردم ایجاد می کنیم که الان باید علت حادثه یا میزان تلفات اعلام شود. در حالی که زمان کافی برای آن لازم است. مگر وقتی جایی آتش بگیرد می توان علت حادثه را همان لحظه پیدا کرد.  

چرا در حوادث اطلاعیه نمی دهیم؟

خدادی سپس با طرح این پرسش که چرا در حادثه ها اطلاع رسانی را با انتشار اطلاعیه انجام نمی دهیم؟ تصریح کرد: در این مواقع اغلب مصاحبه شفاهی انجام می دهیم که کار اشتباهی است . صداوسیما و انواع و اقسام رسانه ها با اورژانس آتش نشانی فرماندار و … شروع به گفتگو می کنند که این اتفاق ایراد ندارد اما سوال مجری از این افراد مهم است اینکه پرسش ها متناسب با تخصص و مسئولیتشان باشد. در کنار اینها از مشاهدات خبرنگاران و از زوایای مختلف گزارش میدانی داشته باشیم که این خودش برمی گردد به اینکه سیاست گذاری هدایت و مهارت خبرنگاران را مدیران رسانه ها جدی بگیرند.

خبرنگاران ما تلفنی اند نه میدانی

خدادی با اشاره به بحران کمیت رسانه در کشور گفت: در حال حاضر ما ۱۰۰ خبرگزاری مدعی داریم! سایت های بزرگ را در ایران خبرگزاری می دانیم در حالی که خبرگزاری رسانه ای برای رسانه هاست. از طرفی کارکرد ما در حادثه و بحران پوششی است و نه سوژه ای؛ در حالی که پوشش باید در دل و بخشی از سوژه باشد تا منجر به اقناع مخاطب و جامعیت اطلاع رسانی شود نه اطلاع رسانی قطره چکانی. شما باید بگویید مختصات جغرافیایی و کارکرد بندر شهید رجایی چیست چه کالایی وارد می شود چه سالی درست شده و الان مسئول آن کیست و چه دستگاه هایی آنجا هستند و خیلی از این اطلاعات که مردم دسترسی عادی به آن ندارند. رسانه به دلیل ماهیت و کارکرد خبری که دارد توان کار تحقیق و جستجو دارد اما از این ظرفیت استفاده نمی کند و اصولا خبرنگاران ما خبرنگاران تلفنی اند نه خبرنگار میدانی. 

این فعال رسانه تصریح کرد: من بارها دیده ام که حتی گزارش های رادیویی که رسانه های بین المللی از غزه می دهند از متن حادثه است؛ در حالی که خبرنگاران ما بیشتر برداشت دیگران و مسوولان از حادثه را خبر می دانند. بیشتر از آدم هایی که مسوولند خبر می گیرند. من اگر خبرنگار بودم با آتش نشان ها گفت وگو می کردم نه رییس آتشنشانی. با امدادگران صحبت می کردم تا با رئیس امدادگران راننده های آمبولانس با تکنسین ها اورژانس با خلبان ها بسیجی ها جهادگرا و آنهایی که در کف حادثه هستند. بنابراین رسانه های ما بیشتر با مسئولان گفت وگو می کنند تا با افرادی که در میدان در حال انجام کار هستند. ما به جزئیات حادثه کمتر و بیشتر به کلیات می پردازیم. نگاه ما بیشتر گزارش عملکرد است تا واکاوی حادثه. اگر هم نقصی در یک حادثه می بینیم زنده باد مرده باد است مثبت و منفی است واکاوی نیست آسیب شناسی نیست هر حادثه ای حتما نقاط ضعف و منفی دارد که اگر درست پردازش شود تخریب و سیاه نمایی نخواهد شد و در کنار آن نقاط قوت هم وجود دارد که باید مطرح شود.

خودمان برای خودمان ممنوعیت و محدودیت داریم

خدادی با اعتقاد بر اینکه مهارت پرداختن به سوژه در رسانه های ما به حداقل رسیده است در این زمینه گفت: مهارت ما در پوشش یک حادثه با یک روایت خیلی کلیشه ای که آتش خاموش شد یا نشد چند تا جان باخته داشت و چه دستگاه هایی حاضر بودند است. هر دستگاهی هم تلاش می کند یک تیم رسانه ای برای خود درست کند که بروند و عملکرد آن دستگاه را پررنگ کنند. این اتفاق به جایی رسیده است که عملاً دغدغه ما از یک موضوع واکاوی آنچه که دیگران نمی بینند نیست چیزی است که همه آن را می بینند؛ ما هم تکرارششان می کنیم. به ساده ترین شکل ممکن به پوشش یک حادثه و سوژه می پردازیم. هیجان و احساس هم که تا دلتان بخواهد در آن وجود دارد کارکرد رسانه ای ما مبتنی بر مهارت نیست مبتنی بر آن حسی است که فرد دارد. یعنی وقتی در یک بحران قرار می گیرد مهارت پوشش بحران دغدغه هایش را تغییر می دهد. یکی از رسانه های فارسی زبان گفته بود دسترسی خبرنگاران محدود شده و اخبار را سانسور می کنند؛ به عنوان فردی که هم ایرنا را اداره کردم و هم معاون مطبوعاتی بودم چنین چیزی اصلا نیست. محدودیت و ممنوعیت وجود ندارد اتفاقاً ما خودمان برای خودمان ممنوعیت و محدودیت داریم. بررسی کنید و ببینید هر رسانه چند تیم خبری به محل حادثه اعزام کرده است. عمدتاً به خبرنگار محلی اکتفا شده که او هم برای چند رسانه کار می کند. از طرفی شبه رسانه هایی هستند که به دنبال دیده شدن هستند و لیک برایشان مهم است چون نگاهی ندارند و موضوع اهمیتی برایشان ندارد. بنابراین موضوع دومش بحران است موضوع اول خودش است. به همین دلیل تصاویر آتش سوزی مکزیک به اسم آتش سوزی ما در می آید. به این دلیل است که دقت برای صحت نیست بلکه سرعت مهم است؛ حالا هرچه منتشر شد که شد.

او یکی از مشکلات فعلی در فضای رسانه ای کشور را رسانه دار شدن دستگاه ها عنوان کرد و گفت: این اتفاق باعث شده است تا اجازه کار در رسانه به بقیه داده نشود. یعنی دستگاه ها به جای اینکه پل ارتباطی بین رسانه و آن بحران باشند خودشان جای رسانه می نشینند و در این مسیر کارشان بیشتر تبلیغ دستگاه خودشان است و نه اطلاع رسانی.

کار رسانه ها تازه شروع می شود

او در پاسخ به اینکه رسانه ها بعد از گذشت دو هفته از حادثه انفجار بندر شهید رجایی باید چه رفتار رسانه ای داشته باشند؟ اظهار کرد: معتقدم اتفاقا تازه کار رسانه ها با پایان کار عملیات خاموش کردن آتش و مشخص شدن تعداد جانباختگان و مجروحان شروع می شود؛ اینکه اولا علت حادثه را با حضور کارشناسان واکاوی کنند. برای جلوگیری از تکرار آن به سوژه هایی از ابعاد مختلف بپردازند؛ از جمله اثر حادثه بر اقتصاد اثر حادثه بر آلام مردم اثر حادثه بر کارکرد نیروهای امدادی راه های جلوگیری از تکرار حادثه جاهایی که مشابه این شرایط می تواند منجر به تکرار این حادثه شود ظرفیت کار پدافند برای بازدارندگی از تکرار حادثه نحوه اطلاع رسانی بحران و ده ها موضوع دیگر که ماه ها می شود به آن پرداخت. بازخوانی وعده هایی که برای جبران خسارت ها از شیشه ماشین هایی که خرد شده تا انباری که خسارت دیده کارکرد بیمه ها جبران خسارت ها بازسازی محل؛ اینها همه نکاتی است که اتفاقا تازه کار رسانه ها با آن شروع می شود. اگر ما این کار را نکنیم رسالت مان را انجام ندادیم. اساسا کار رسانه همین است.

در آسیبی که وارد شده خوب یا بد نداریم

محمد خدادی در پایان تاکید کرد: رسانه باید صدای خاموش جامعه باشد. کارکرد رسانه بین دستگاهی است. رسانه می تواند چشم باشد و البته نقاط مثبت هم بگوید و اساسا در آسیبی که وارد شده است خوب یا بد نداریم بلکه باید اطلاعات منطبق بر واقعیت منتشر شود و خط قرمز هم امنیت ملی است که در همه جای دنیا وجود دارد. آسیبی وارد شده باید برویم بررسی و واکاوی کنیم تا هم صدمات جبران شود و هم مانع تکرار آن در آینده شویم و هم آموزش لازم به مردم داده شود که در وقوع بحران چه باید انجام دهند و… و … .

پایان خبر نکستونز