بازشناسی مفهوم مرجعیت علمی در ایران
در جهان پر شتاب امروز موضوع پیشرفت در علم و فناوری یکی از جنگ‌های پنهان کشورهاست، ذیل همین موضوع است که مفهوم «مرجعیت‌علمی» شکل گرفته است، در این گزارش تلاش شده مبتنی بر اسناد بالادستی از یک سو و از سوی دیگر پژوهش‌هایی که در این باره انجام شده است به واکاوی اهمیت موضوع بپردازیم.
به گزارش خبرگزاری نکستونز، آشکارا جهان امروز از ویژگی‌های خاصی برخوردار است؛ تغییرات پرشتاب، جابه جایی شدید در قدرت، رقابت روزافزون و پیشرفت‌های سریع علمی و فناوری از ویژگی‌های بارز آن به شمار می‌رود.
به عقیده بسیاری از دانشمندان، آینده جهان از آن ملت‌هایی است که در تولید علم و محصولات و خدمات مبتنی بر آن پیشرو بوده و از سایرین پیشی می‌گیرند. تغییر جایگاه کشورها در تولید و به کارگیری علم در جهان، آینده‌های متفاوتی را پیش روی آنها قرار می‌دهد.
در بین موضوعات و مفاهیم مرتبط با رشد علمی کشورها، «مرجعیت‌علمی»، یکی از سیاست‌های کلانی است که مورد توجه سیاستگذاران کشور ما بوده و در اسناد بالادستی حوزه علم و فناوری نیز مورد تأکید قرار گرفته است. بر این اساس، ضروری است که ساختارها و راهبردهای آن همواره مورد واکاوی و بازخوانی قرار بگیرد.
در بین موضوعات و مفاهیم مرتبط با رشد علمی کشورها، «مرجعیت‌علمی»، یکی از سیاست‌های کلانی است که مورد توجه سیاستگذاران کشور ما بوده و در اسناد بالادستی حوزه علم و فناوری نیز مورد تأکید قرار گرفته است
مرجعیت‌علمی؛ سرآمد شدن و حل مسائل کشور
«مرجعیت‌علمی»، برای اولین بار در سال ۱۳۸۴ توسط مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان دانشگاه امام صادق (ع) در روز عید غدیر مطرح شد.
این مفهوم اگرچه در نگاه نخست به نظر می‌رسد واژ‌ه‌‍ای است که همه از آن مفهوم واحدی در ذهن دارند، اما در حقیقت هر کسی جنبه یا بخشی از آن را درک کرده، در صورت اراده به اقدام، مبتنی بر همان عمل خواهد کرد.
از دیدگاه رهبر انقلاب هدف پژوهش قاعدتاً دو چیز است: «یکی رسیدن به مرجعیّت علمی و حضور در جمع سرآمدان علم و فنّاوری، دوّم حلّ مسائل کنونی و آینده‌ی کشور. اینها با هم منافات هم ندارد؛ شنیده‌ام بعضی می‌گویند «چطور [منافات ندارد]؟ این هدف درست است یا آن هدف؟» هر دو هدف درست است. پژوهش بایستی هم برای رسیدن به اوج قلّه‌ی علم و ایجاد مرجعیّت علمی باشد -که ما در آینده حتماً باید به این نقطه برسیم که مرجع علمی در دنیا به حساب بیاییم- هم باید برای حلّ مسائل جاری کشور باشد».
به طورکلی شناخت برخی از مفاهیم مثل «مرجعیت‌علمی» کاری سهل و ممتنع است و آشکار نمودن جنبه‌های مختلف این واژه از پیچیدگی خاصی برخوردار است. برای درک درست اینگونه مفاهیم باید ابتدا دید چه مفاهیم دیگری زیر بنای آن را تشکیل می‌دهد و برای مفهوم مورد نظر تعریفی تحلیلی انجام دهیم.
مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی با انتشار کتاب اول با عنوان: «مرجعیت علمی، مفاهیم- واژگان و تعاریف» تلاش کرد تا پس از ارائه تعریف تحلیلی از مرجعیت علمی، زیر سازه‌ها و ویژگی‌های تعریفی مرجعیت علمی را مرتب نموده و مراتب و مراحل آن را تبیین کند. این پژوهش با انجام مطالعات متعدد و منسجم تلاش کرده ابهامات و همپوشانی این واژه با واژه‌های متناظرش را مرتفع سازد.
در واقع، بر اساس همین مسئله ناهمگونی برداشت‌ها، موضوع شفاف‌سازی آن بسیار مهم است. شفاف‌سازی موضوع بیشتر ازهر چیز دیگری می‌تواند هم کمک کند که مسیر اشتباه را در پیش نگیریم و هم کمک خواهد کرد تا ساختارها و ایده‌های مرتبط با موضوع را از نو بازیابیم.
چیستی علم و دانش
برای تبیین دقیق موضوع لازم است ابتدا به واکاوی مفهوم چیستی علم پرداخته شود. واژه علم در جامعه معانی بسیار متنوع و طیف گوناگونی از مفاهیم را در خود دارد. با مراجعه به تعاریف نیز این گونه‌گونی از میان نمی‌رود؛ اما با نگاهی تحلیلی می‌توان دریافت علم یکبار در معنای وسیع دانایی بکار برده می‌شود.
این علم حاصل به‌کارگیری تمامی قوای انسانی در پاسخ به پرسش‌های اوست. روش دستیابی به علم آنچنان در اعتباربخشی به آن پررنگ نمی‌نماید بلکه توجیه صدق آن منجر به پذیرش گزاره یا پذیرش اعتبار آن مبتنی بر قدرت اعتبارکننده، «علم نامیده شدن» را تبیین می‌کند.
در مقابل علم به این معنا که گاه آن را معرفت یا دانش نیز می‌خوانیم، نادانی و جهل قرار دارد؛ لفظ «نالج» در زبان انگلیسی مترادف با همین علم است که شامل انواع آگاهی حضوری، حصولی، تصور، تصدیق، ناظر به واقع، اعتباری، نظاممند یا نامنظم می‌شود.
مشاهده و تجربه نظام یافته واقعیت طبیعی، قوانینی اثبات شده و جهان شمول پدید می‌آورد که به آن علم می‌گویند
در اینجا علم متناظر با دانایی و هرچه غیر علمی نادانی است در جایی دیگر، دانایی حاصل از روشی خاص، نام علم به خود می‌گیرد؛ این روش، روش تجربی است. مشاهده و تجربه نظام یافته واقعیت طبیعی، قوانینی اثبات شده و جهان شمول پدید می‌آورد که به آن علم می‌گویند. واژه «ساینس» حکایت از همین معنا دارد.
در واقع مفهوم‌پردازی، گفتمان‌سازی واندیشه به این حوزه یاری می‌رساند؛ به این دلیل که مفاهیم واحد‌های اولیه تفکر در یک موضوع هستند. برخی از این مفاهیم و مربط آن با مقوله محوری در شکل زیر آمده است؛ چارچوب مفهومی مرجعیت علمی در نگاهی جامع در شکل پایین ارائه می‌شود.
چارچوب مفهومی مرجعیت علمی
اهداف مشترک در زمینه کلان سیاست مرجعیت علمی
بر اساس تحلیل‌های صورت گرفته، اهداف مشترک در زمینه کلان سیاست مرجعیت علمی در اسناد بالادستی عبارت‌اند از:
- دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در سطح منطقه و جهان اسلام
- احراز جایگاه برجسته علمی و الهام بخش در جهان اسلام و دنیا
- دستیابی به علوم و فناوری‌های نوین و محصولات دانش بنیان
- همکاری در حوزه‌های علوم و فناوری با مراکز معتبربین‌المللی
- تولید علم و توسعه نوآوری و نظریه‌پردازی و گسترش مرز‌های دانش
- گسترش همکاری و تعاملات فعال بین‌المللی و تعامل سازنده و مؤثر با حوزه علم و فناوری سایر کشورها
- حمایت از محصولات نوآورانه و ارتقای مشارکت فعالان اقتصادی در زنجیره تولید بین‌المللی
دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در سطح منطقه
اهداف ذکرشده در اسناد فرادستی کشور، حاکی از اهمیت و جایگاه این مفهوم است؛ «دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در سطح منطقه»، هدفی است که در متن اسناد توسعه‌ای کشور مورد توجه بوده است. پیشرفت کشور در تمام ابعاد، به ویژه علم و فناوری ناظر بر دو مؤلفه است:
- تأثیر پیشرفت علم و فناوری در زندگی مردم و بهبود شرایط اقتصادی و سیاسی کشور
- کسب جایگاه برتر کشور نسبت به سایر کشور‌های منطقه و جهان.
از این رو، پیگیری مسیر تحقق مرجعیت علمی و فناوری، شرط و زمینه مقدماتی الزم برای ایجاد جامعه آرمانی، مطلوب، مقتدر و دارای سطح مناسبی از امنیت ملی را فراهم می‌کند.
از سوی دیگر تمرکز دقیق و برنامه‌ریزی در جهت تحقق آنها زمینه‌ساز دستیابی به جایگاه مطلوب در حوزه علم و فناوری در مقیاس بین‌المللی خواهد بود. این راهبرد‌ها از این قرارند:
- ارتقای سطح مطلوب تولید علم
- ارتقای بهره‌وری منابع انسانی مؤسسات علمی و پژوهشی
- استفاده از حداکثر ظرفیت و تجارب نخبگان و دانشمندان در زمینه آموزش و پژوهش
- ساماندهی و تقویت نظام‌های نظارت، ارزیابی، اعتبارسنجی و رتبه‌بندی در حوزه‌های علم و فناوری
- افزایش بودجه تحقیق و پژوهش
- تقویت عزم ملی و افزایش درک اجتماعی نسبت به اهمیت توسعه علم و فناوری
- حمایت مادی و معنوی از نخبگان و نوآوران و فعالیت‌های عرصه علم و فناوری
- ایجاد قطب‌های علمی و توسعه مراکز تعالی پژوهش.
در یک جمع بندی کلی موضوعاتی، چون پذیرفته شدن در جامعه علمی بین‌المللی، تمرکز و ممارست در حوزه تخصصی، توجه به حوزه‌های میان‌رشته‌ای و همکاری در شبکه‌های علمی، انتشارات باکیفیت و رعایت اخلاق پژوهش، و دغدغه‌مندی پژوهشگر برای حل مسائل جامعه، صنعت و دولت از مهمترین ویژگی‌های مرجعیت در علم هستند.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "بازشناسی مفهوم مرجعیت علمی در ایران" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، ممکن است در این موضوع، مطالب مرتبط دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "بازشناسی مفهوم مرجعیت علمی در ایران"، کلیک کنید.